He Mōhiohio mō ngā Pārurenga

He Mōhiohio mō ngā Pārurenga

E whakamāramahia ana e tēnei wāhanga te tukanga Tika, e whakaahuaria ana ngā āhuatanga ka kitea e te pārurenga, e kōrerohia ana ngā wāhi me tae atu kia whai tautoko anō.

Pūrongohia tētahi taihara

I tēnei wāhanga ka kitea he mōhiohio mō te ara o te pūrongo i tētahi taihara, mō te tukanga whakatewhatewha a ngā pirihimana, mō te ara kia whiwhi whakahaumarutanga koe.

Ko ngā pārurenga, ko ngā tāngata kua kite i tētahi taihara, e mōhio ana rānei ki tētahi, ka taea te tuku pūrongo ki ngā pirihimana. Mā te pūrongo i tētahi taihara e whakapiki pea te haumaru, e ārai kei mahi anō te tangata hara i te taihara, e āwhina hoki tētahi pārurenga ki te whiwhi i ngā takuhe ā-pūtea, te tuku rānei i tētahi kerēme inihua. Kia maumahara, e pai ana tō kōrerorero i ō kōwhiringa ki ngā pirihimana i mua i tō whakatau mēnā rānei ka pūrongohia ōkawahia te taihara e koe.

Te ara hei pūrongo i tētahi taihara

Mā te pūrongo i tētahi taihara hei te wā tino tata ka āwhina pea kia noho haumaru koutou ko ētahi atu tāngata. Ka taea tonutia tētahi taihara te pūrongo atu ki ngā pirihimana ahakoa e hia te roa mai i te pānga o te taihara.

Ka taea e koe tētahi taihara te pūrongo hei te wā kua rite koe, ahakoa āhea. He mea āwhina pea te pūrongo hei te wā tino tata ka taea kia āhei ngā pirihimana ki te tīmata ki te kohi whakaaturanga Ngā tini āhuatanga e tukuna ana ki te kōti hei hāpono i tētahi meka e whakapaetia ana, arā, ngā ataata, ngā tauākī kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa . Tirohia te kuputaka katoa , ki te tīmata hoki i tā rātou whakatewhatewha.

Ka taea e tēnā, e tēnā te pūrongo i tētahi taihara. I roto i tēnei ko:

  • te pārurenga o te taihara
  • tētahi tangata kua kite i te taihara (i ētahi wā e He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia ana he kaiwhakaatu ā-karu)
  • te tangata nāna te taihara
  • ka taea e tētahi tangata e mōhio ana ki te taihara te tuku i tētahi pūrongo ōpaki ahakoa kāore i a ia te mōhiotanga whaiaro o te taihara, he whai wāhitanga ake ki te taihara rānei
  • e pai ana kia hīkoi tahi tētahi hoa, tētahi whanaunga rānei o te pārurenga ki te taha o te pārurenga ki tētahi teihana pirihimana, me te āwhina i a ia ki te pūrongo i te taihara.

Ina tuku koe i tētahi pūrongo, ka tono te pirihimana kia āta kōrero atu koe ki a ia ngā āhuatanga pū kua pā. Ka tuhi ia i āu kōrero.

Kātahi ka pēnei te pirihimana:

  • ka hoatu i tētahi nama tohutoro kēhi ki a koe, i ētahi wā e mōhiotia ana hei nama PPN
  • ka tuku i tētahi reta, i tētahi puka whakaū amuamu rānei ki a koe
  • ka whakamārama atu i te tukanga whakatewhatewha
  • ka pātai atu ki a koe mēnā rānei e hiahia ana koe kia whai mōhio tonu ki te kauneke a tō kēhi
  • ka pātai atu ki a koe mō te ara e hiahia ana koe kia whakapāngia atu
  • ka tuku i a koe ki ngā ratonga tautoko.

Arā ētahi tāngata ka taea te tautoko i a koe i a koe e pūrongo ana i tētahi taihara, te kōrero ki a koe mō ō kōwhiringa hoki. 

Ka taea e koe te tautoko e tika ana māu te rapu ki te hono e whai ake nei: Ngā ara kia whai tautoko

Te kōrero i tētahi tauākī ki ngā pirihimana

Mēnā he pārurenga koe o tētahi taihara, he kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa rānei, ā, kua pūrongohia atu ki ngā pirihimana, ka tono te pirihimana kua kopoua ki te kēhi kia tuku koe i tētahi tauākī taipitopito mō ngā āhuatanga i pā.

Ka pēnei pea i tētahi atu wā i tō pūrongo tuatahi i te taihara, ā, he pirihimana anō pea.

Ka tukuna e ngā pārurenga ngā whakaaturanga Ngā tini āhuatanga e tukuna ana ki te kōti hei hāpono i tētahi meka e whakapaetia ana, arā, ngā ataata, ngā tauākī kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa . Tirohia te kuputaka katoa whakahirahira ka āwhina i ngā pirihimana ki te hāmene i te tangata e whakapaetia ana. Ehara i te mea me mātua tuku koe i tētahi tauākī, me mātua whakautu pātai rānei, engari ka āwhina tēnā i ngā pirihimana ki te whakatewhatewha i te taihara.

Ina tuku ana koe i tētahi tauākī, kōrerohia ki ngā pirihimana ngā mea katoa e maumahara ana koe mō ngā āhuatanga i pā. I ētahi wā he uaua, he whakamā rānei pea te whakautu i ngā pātai me ui e te pirihimana. Ka tukuna tētahi tārua o te tauākī ki a koe.

Ka hopu pea rātou i tētahi ataata o tāu tuku i tō tauākī. Ka hopu ā-ataata ngā pirihimana i ngā tauākī o ngā pārurenga tamariki.

Me whakarite kia kōrero atu koe ki te pirihimana mēnā:

  • kua waiho ake koe i ētahi āhuatanga i tō tauākī
  • ka maumahara koe i tētahi āhuatanga ā muri ake
  • he hapa i tō tauākī
  • ka panoni tō wāhi noho, tō nama waea rānei
  • he rā tē taea e koe te haere ki te kōti.

Ka pupuri ngā pirihimana i tētahi mauhanga o tō tauākī. Mēnā ka haere te kēhi ki te kōti, ka tukuna tetahi tārua o tō tauākī ki ngā rōia o te tangata e whakapaetia ana. 

Ka tonoa pea koe kia haere ki te kōti hei kōrero mō ngā āhuatanga o tō tauākī. Mēnā ka pēnei, ka hoatu te ingoa o tētahi kaitohutohu pārurenga kōti He kaimahi nō Te Tāhū o te Ture e āhei ana ki te whakamārama i te tukanga kōti me te whakamōhio tonu i ngā pārurenga mō te kauneke o tā rātou kēhi. Tirohia te kuputaka katoa ki a koe, ka taea e ia te āwhina kia iti iho te rauhī ki a koe.

Te tīmata i te whakatewhatewha

Ka whakatewhatewha Ngā Pirihimana i te taihara. E haepapa ana tētahi pirihimana whakahaere Tō tangata whakapā matua ki ngā pirihimana mō tō kēhi. Tirohia te kuputaka katoa mō te whakatewhatewha, me te whakarite i te kēhi.

Ka kōrero te pirihimana ki a koe, ki ērā atu e mōhio ana ki tētahi mea mō te taihara. 

Ka taea hoki te mātakitaki i tēnei ataata mō ngā whakatewhatewha pirihimana ki raro nei:

Ka kohi whakaaturanga Ngā tini āhuatanga e tukuna ana ki te kōti hei hāpono i tētahi meka e whakapaetia ana, arā, ngā ataata, ngā tauākī kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa . Tirohia te kuputaka katoa ngā pirihimana hei āwhina ki te whakatutuki i te mauhere. He whakaaturanga ā-kiko pea tēnei, pērā i ngā kākahu, i ērā atu rawa rānei, i te whakaaturanga hauora rānei. Mēnā he rawaka te whakaaturanga, ka mauhere rātou i te tangata, ka hāmene i a ia.

Mēnā he pārurenga koe o te taikaha ā-taitōkai, mēnā rānei kua patua ā-tinanatia koe, ka tonoa pea koe kia whai tirohanga hauora.

Ka taea te mātakitaki i tētahi ataata mō te whai i te tirohanga hauora ki raro nei:

Me tiro atu pea ngā pirihimana ki te wāhi i tū mai te taihara (te wāhi o te taihara). He pai ake kia kaua e pā atu ki te wāhi tae noa atu kia mōhio koe mēnā rānei me tiro e rātou. 

Ka pupuri tonu pea ngā pirihimana i ō rawa i te wā e tū mai ana te whakatewhatewha. Kei a koe te tika kia whakahokia ō rawa hei te wā tino tata ka taea. Mēnā e hiahiatia ana ō rawa hei whakaaturanga Ngā tini āhuatanga e tukuna ana ki te kōti hei hāpono i tētahi meka e whakapaetia ana, arā, ngā ataata, ngā tauākī kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa . Tirohia te kuputaka katoa i tētahi kēhi kōti he wā roa pea i mua i te āheinga o ngā pirihimana hei whakahoki atu.

Ka āhei pea koe ki te whiwhi i te tautoko ā-pūtea mēnā ko tō kāinga, ko tō waka rānei te wāhi o te taihara. Ka taea te pānui atu anō mō ngā kōwhiringa e wātea ana ki a koe ki konei: Te Tautoko ā-Pūtea

Ka tono pea ngā pirihimana kia tiro atu koe ki ngā whakaahua, kia tae atu koe rānei ki tētahi whakatūtū tautuhi hei āwhina ki te tautuhi i te tangata e whakapaetia ana.

Te whakatakoto whakapae

Ā muri i te pūrongo a te taihara ki ngā pirihimana, i tā rātou whakatewhatewha i te kēhi hoki, ka whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa rātou mēnā rānei ka taea e rātou te whakatakoto whakapae. Ka He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia koe e ngā pirihimana he aha te whakapae kua tukuna ki te tangata rā. Kāore ngā whakatewhatewha pirihimana katoa e ara ake kia whakapaetia tētahi tangata, engari ahakoa he aha, ka whakaponohia koe.

I a rātou e whakatau ana mēnā rānei ka whakapaetia te tangata, ka whai whakaaro ngā pirihimana ki ō tirohanga, ā, mēnā rānei he rawaka te whakaaturanga Ngā tini āhuatanga e tukuna ana ki te kōti hei hāpono i tētahi meka e whakapaetia ana, arā, ngā ataata, ngā tauākī kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa . Tirohia te kuputaka katoa hei hāpono i te kēhi ki te kōti.

Mēnā kua pā tētahi taihara nui He taihara ko tōna āhua he taitōkai, he haupatu taitōkai atu anō rānei, he taihara i hua ake ki te whara taumaha, ki te mate rānei, i ara ake rānei kia pāngia tonutia te pārurenga e ngā mataku mō tōna haumaru, mō te haumaru rānei o tētahi, neke atu rānei Tirohia te kuputaka katoa pērā i te haupatu, i te whakarekereke ā-whānau rānei, ka taea e ngā pirihimana te whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa ki te whakatakoto whakapae ahakoa kāore koe i te hiahia kia pērā.

Ā muri i tā ngā pirihimana whakatutuki i te mauhere, ka pēnei pea rātou:

  • ka tono i te kaiwawao kia puta ki te kōti hei tētahi rā ā muri ake (mō ngā hara iti)
  • ka mauhere i te kaiwawao me te wewete i a ia ki te peira Ina wetekina e ngā pirihimana tētahi kua whakapaetia ki tētahi taihara i runga i te here ka tae atu ia ki ngā whakawātanga kōti ā muri ake. Tirohia te kuputaka katoa kia puta ki te kōti hei tētahi rā ā muri ake
  • ka pupuri i te kaiwawao ki te whare herehere, kātahi ka hari i a ia ki te kōti hei te rā kōti whai muri e wātea ana (i te nuinga o te wā i roto tonu i te 24 hāora)
  • ka tuku i tētahi Pre-Charge Warning ki te kaiwawao, arā, he whakatūpato ōkawa tērā ka tukuna ā muri i te mauhere mō tētahi hara iti (pērā i te whanonga ture kore, i te takahi i tētahi aukati waipiro rānei), ā, kāore e hua hei whiunga Ngā otinga o te taihara mō te tangata hara mēnā kua He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia, kua kitea rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa ā-ture.

Ka whakamōhio atu ngā pirihimana ki a koe mēnā ka whakapae atu rātou i tētahi tangata, ā, he aha hoki aua whakapae.

Ki te kore e taea e ngā pirihimana te rapu i tētahi tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e kīia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa mō te taihara, ki te kore rānei te whakaaturanga rawaka kia haere ki te kōti, ka whakapā atu ngā pirihimana ki a koe hei whakamōhio atu i te take ki a koe.

I Aotearoa, e whā ngā rōpū rerekē o ngā hara. Ka whakamārama atu te pirihimana whakahaere Tō tangata whakapā matua ki ngā pirihimana mō tō kēhi. Tirohia te kuputaka katoa , te kaiwhiu Ko te rōia ka tuku i te kēhi ki te tangata e whakapaetia ana ki tētahi taihara. Tirohia te kuputaka katoa rānei i te hara kua whakapaetia atu ki te kaiwawao.

He hara Rōpū 1

He hara āhua iti ēnei, pērā i te taraiwa tīrere, ā, ka whiua ki te whaina anake. Ka rangona ērā e tētahi kaiwhakawā anake ki te Kōti ā-Rohe.

He hara Rōpū 2

Hei tauira, te haupatu noa, he whakawhiu mōrahi o te tae atu ki te rua tau o te mauheretanga, o te whiunga Ngā otinga o te taihara mō te tangata hara mēnā kua He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia, kua kitea rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa pūtake hapori rānei. I te nuinga o te wā ka rangona ēnei hara e tētahi kaiwhakawā anake ki te Kōti ā-Rohe.

He hara Rōpū 3

He hara taumaha ake ēnei, pērā i te haupatu whakatumatuma, i te kāwhaki, i te kapatau ki te whakamate rānei. Ka whakawhiua ēnei ki te mauheretanga mō te 2 tau, neke atu rānei. Ka rangona pea ēnei e tētahi kaiwhakawā anake, tērā rānei, mēnā ka kōwhiritia e te kaiwawao, e tētahi kaiwhakawā me te hunga whakawā, ā, i te nuinga o te wā ka whakatūria ki te Kōti ā-Rohe, ā, i ētahi wā ki te Kōti Teitei.

He hara Rōpū 4

Koinei ngā hara tino taumaha rawa, pērā i te whakamate kōhuru, i te whakamate ohonoa rānei. Ka whakawhiua ēnei hara ki te mauheretanga mō ngā rā o tōna ao, ki te mauheretanga mō te 2 tau neke atu rānei, ā, ka rangona e tētahi kaiwhakawā me te hunga whakawā ki te Kōti Teitei.

Kāore ngā whakatewhatewha pirihimana katoa e ahu ake kia whakapaetia tētahi tangata ki tētahi hara, engari ehara i te mea kāore koe i whakaponohia.

Ko te tikanga pea kāore i rawaka ngā whakaaturanga Ngā tini āhuatanga e tukuna ana ki te kōti hei hāpono i tētahi meka e whakapaetia ana, arā, ngā ataata, ngā tauākī kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa . Tirohia te kuputaka katoa i ngā pirihimana hei whakatakoto whakapae, tē taea rānei e ngā pirihimana te rapu i tētahi tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa mō te taihara. 

He mea nui kia rapu koe i ngā ratonga tautoko e tika ana māu. Ka kitea tētahi rārangi o ngā ratonga tautoko i te whārangi e whai ake nei: Ngā ara kia whiwhi tautoko

Te whiwhi whakahaumarutanga

He maha ngā ara e wātea ana kia tono koe, tō whānau, ō hoa hoki i te whakahaumarutanga me te noho haumaru. Kei raro nei tētahi rārangi o ngā ara ka taea e koe te tono i te whakahaumarutanga mā ngā pirihimana, mā ngā kōti anō hoki.

Ko te tikanga o tētahi Ōta Whakahaumaru ka taea te mauhere i tētahi tangata tūkino mēnā ka tūkino, ka kapatau rānei i a koutou ko āu tamariki, mēnā ka āki ia i tētahi atu ki te tūkino, ki te kapatau rānei i a koutou ko āu tamariki. Ka taea e koe te tono i tētahi Ōta Whakahaumaru mēnā kei roto koe, i roto koe rānei, i tētahi hononga whaiaro tata ki tētahi tangata e taikaha ana ki a koe.

He utukore te tono i tētahi Ōta Whakahaumaru

Mēnā he kōhukihuki tō hiahia ki tētahi whakahaumaru ka taea e te kōti te tuku i tētahi Ōta Whakahaumaru taupua i taua rangi tonu. Mō ētahi atu mōhiohio, mō ngā puka, mō ngā tohutohu mō te ara kia āwhina tētahi rōia i a koe, torohia: Te pae tukutuku a Te Tāhū o te Ture.(external link) 

Ngā here o te Ōta Whakahaumaru

Kei te ōta ngā here e aukati ana i te tangata i te whakapā atu, i te taikaha atu rānei, i te tūkino atu rānei ki a koe, ki āu tamariki rānei. Ka taea e koe te whakaae ki ētahi whakapānga ki te hiahiatia e koe. Ka taea tonutia te noho tahi tonu mēnā koirā tō hiahia.

Ko ngā here kore-whakapā ka taea te aukati i te tangata i:

  • te tae atu ki te wāhi e noho nā koe
  • te ngana ki te aukati i a koe, i āu tamariki, i ō hoa rānei, i tō whānau rānei i te haere mai, i te wehe atu rānei
  • te waea, te tuhi, te whakapā atu rānei ki a koe mā ngā ara katoa haunga ēnei:
    • kua tū mai tētahi ohotata
    • ka tuku koe i te whakaae Te tuku whakaae kia pā tētahi āhuatanga. Ehara i te mea me whakapuaki te tangata i te kupu ‘kāo’, te whawhai ake rānei hei whakaatu kāore ia i whakaae. Tirohia te kuputaka katoa ā-tuhi ki a ia, tērā rānei
    • ka tonoa kōrua tahi ki te tae atu ki tētahi huinga rōpū whānau.

Ka taea e koe te mahi tahi ki tō rōia, ki te Kōti ā-Whānau rānei hei whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa i ngā here motuhake, hei tauira, ka ahatia ina tiki ake, ina tuku atu rānei koe i āu tamariki.

Me tae atu pea te tangata kua whakaingoatia ki te ōta ki tētahi hōtaka ‘aukati taikaha’ kua whakatūria e te kōti.

Te tikanga o ō whakahaumarutanga mō āu tamariki

Ko tā te ture, kei ngā mātua e rua ngā tika tiaki māna ka He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia kētia e tētahi kōti. Ka taea e koe te tono i te tiakanga takitahi mēnā e āwangawanga koe i te haumaru o āu tamariki.

Mēnā he taikaha kua hāponotia, i te nuinga o te wā tē whakaaetia kia kite te kaitūkino i ana tamariki horekau te whakahaeretanga.

Me whakamōhio atu koe ki te kura, ki te wāhi tiaki, ki ērā atu kaitiaki hoki a ō tamariki mō te ōta – me te whakamōhio pū ki a rātou ko wai e whakaaetia ana kia toro atu ki ngā tamariki, kia kawe atu i a rātou rānei.

E ōrite ana te Ōta Here i te Ōta Whakahaumaru engari ka whakahāngaihia ki ngā tāngata kāore koe i roto i tētahi hononga tata ki a rātou, he tangata pērā i tētahi kiritata.

He utukore te tono. 

Ka taea e koe te tono i tētahi mēnā ko koe te pārurenga o tētahi taihara taikaha, mēnā rānei i tukuna te tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa ki te whare herehere mō te neke atu i te 2 tau, ā, kāore koe i te hiahia kia whakapā atu ia ki a koe ina wetekina ia.

Ka aukati tēnei i tā te tangata hara whakapā atu ki a koe ahakoa pēhea. Ka taea e te kaiwhakawā te tuku i ētahi here motuhake, i runga i ia kēhi. Ka aukati pea ngā ōta i tā te tangata hara noho, mahi rānei i ētahi wāhi, i tāna toro atu rānei ki aua wāhi.

Ka taea e ngā Pirihimana te tuku i tētahi Ōta Haumaru Pirihimana hei whakahaumaru i a koutou ko āu tamariki i te whakarekereke ā-whānau mēnā kua tonoa rātou kia haere ki tētahi pānga whakarekereke ā-whānau.

Kātahi me mātua wehe wawe te tangata tūkino i tō whare, ahakoa kei te noho ia i reira i te nuinga o te wā, ā, me kaua e haupatu, e kapatau, e whakaweti, e whakatīwheta rānei i a koe, i āu tamariki rānei, e āki rānei i tētahi atu kia pēnei.

Ka taea e ngā pirihimana te tuku i tētahi Ōta Haumaru Pirihimana horekau tō whakaae Te tuku whakaae kia pā tētahi āhuatanga. Ehara i te mea me whakapuaki te tangata i te kupu ‘kāo’, te whawhai ake rānei hei whakaatu kāore ia i whakaae. Tirohia te kuputaka katoa mai ka tū mō te tae atu ki te 10 rā.

Ki te kore te tangata e whai i te Ōta Haumaru Pirihimana, ka taea e ngā pirihimana te mauhere i a ia, me te tuku i a ia ki mua i te kōti.

Mō ētahi atu mōhiohio mō ngā Ōta Haumaru Pirihimana, torohia: te pae tukutuku a Ngā Pirihimana(external link)

Mō ētahi atu mōhiohio mō ērā atu momo ōta, mō ngā puka me te kupu tohutohu mō te whai i tētahi rōia hei āwhina i a koe ki ēnei puka, torohia: Te pae tukutuku a Te Tāhū o te Ture(external link)

Te noho mōhiohio

I ētahi wā me te mea nei kāore koe i te mōhio kei te ahatia te whakatewhatewha. Kei a koe te tika ki te mōhiohio mō te kauneke, ā, e pai ana tō whakapā atu ki ngā pirihimana, ki tō kaitohutohu pārurenga kōti He kaimahi nō Te Tāhū o te Ture e āhei ana ki te whakamārama i te tukanga kōti me te whakamōhio tonu i ngā pārurenga mō te kauneke o tā rātou kēhi. Tirohia te kuputaka katoa , ki tō ratonga tautoko rānei kia whiwhi kōrero whakahou.

Ina pūrongo koe i te taihara, ka whakamōhio atu ngā pirihimana ki a koe me pēhea te whakapā atu ki a rātou. Ka taea hoki e koe te tono i tētahi nama waea, i tētahi wāhitau īmēra ki te kore tētahi e hoatu ki a koe.

Ki te mōhio koe ki te ingoa tuatahi me te ingoa whānau o tō pirihimana whakahaere, ka taea e koe te īmēra tōtika atu ki a ia mā te whakamahi i te hōputu īmēra e whai ake nei (ingoatuatahi.ingoawhānau@police.govt.nz).

Me tuhi i tō īmēra tētahi ara kia whakapā atu rātou ki a koe, pērā i tētahi wāhitau īmēra, i tētahi nama waea rānei. Ka taea hoki e koe te waea atu, te toro atu rānei ki te teihana pirihimana, me te tono kia kōrero atu ki te pirihimana whakahaere Tō tangata whakapā matua ki ngā pirihimana mō tō kēhi. Tirohia te kuputaka katoa .

Ka taea e koe te tono i tētahi tangata tautoko hei āwhina ki a koe ahakoa āhea. 

Ka taea hoki e koe te tono i tētahi kaiwhakamāori ki te kore tō reo Ingarihi i te pai, ki te hiahia rānei koe ki te āheinga, ki te āwhina hauātanga rānei, Rapua ētahi atu mōhiohio i raro nei: Ngā kaiwhakamāori, te āheinga ā-reo, ā-hauātanga hoki(external link)

Ngā momo taihara

He maha ngā momo taihara, ā, ka whakamahi te kōti, ngā pirihimana hoki i ētahi ingoa tautuhi mō ērā. I roto i ēnei pea ko te whakamate tangata Ina whakamatea tētahi tangata e tētahi atu tangata. Tirohia te kuputaka katoa , ko te whakarekereke ā-whānau, ko te taikaha ā-taitōkai, ko ngā taihara i whakamahia e te tamariki, e te taiohi He tangata i waenga i te 14 ki te 17 tau te pakeke. Tirohia te kuputaka katoa rānei.

Koinei te tūkino i pūtakea mai i tētahi whanaunga, i tētahi tangata i roto nā koe i tētahi hononga tata ki a ia. Ehara i te mea me noho tahi kōrua.

I roto pea i te whakarekereke ā-whānau ki a koe, ki āu tamariki hoki ko:

  • te tūkino ā-tinana
  • te tūkino ā-taitōkai
  • te tūkino ā-hinengaro, tae atu ki te whakaweti, ki te whakatīwheta, ki te whakaweti ā-ipurangi rānei
  • te tūkino ki ngā rawa
  • te tūkino ā-pūtea, me,
  • ngā kapatau hei whakamahi i (t)ētahi o ēnei momo tūkino.

Ka taea e te ture te whakahaumaru i te tamariki i ngā tāngata ka tuku i a rātou kia kite, kia rongo hoki i te taikaha, te whakamōrea rānei i a rātou kia kite, kia rongo hoki i te taikaha.

He ratonga tautoko e wātea ana hei āwhina i a koe ki te pūrongo atu, hei hoatu hoki i te mōhiohio ki a koe mō te whakarite kia noho haumaru koutou ko tō whānau. Kei te hono e whai ake nei tētahi rārangi o ngā ratonga tautoko: Ngā ara kia whiwhi tautoko

He wheako tino whakawhētuki te ngaronga atu o tētahi e arohaina ana nā te whakamate tangata Ina whakamatea tētahi tangata e tētahi atu tangata. Tirohia te kuputaka katoa te take (te whakamate kōhuru, te whakamate ohonoa rānei). Ka kopoua tētahi pirihimana ki a koe, ki tō whānau rānei hei:

  • whakautu i āu pātai me te whakarite kia mōhio koe he aha kei te haere i roto i te whakatewhatewha
  • tūhono atu i a koe ki ngā pokapū tautoko mātanga
  • whakamārama ki a koe āhea ka taea e koe te kite i te tūpāpaku
  • kōrero ki a koe mō te tautoko ā-pūtea ka māraurau ai pea koe.

Ka uiui pea ngā pirihimana i te whānau, i ētahi atu tāngata hoki, me te whakaemi whakaaturanga Ngā tini āhuatanga e tukuna ana ki te kōti hei hāpono i tētahi meka e whakapaetia ana, arā, ngā ataata, ngā tauākī kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa . Tirohia te kuputaka katoa pērā i ngā whakaahua, i ngā whakamātau pūtaiao taihara E kōrerotia ana te pūtaiao taihara hei whakaahua i te mahi a ngā kaipūtaiao ka āta tirotiro ki te whakaaturanga hei āwhina i ngā pirihimana ki te whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa i ngā hara. Tirohia te kuputaka katoa hoki. Me pupuri tonu pea ngā pirihimana i ētahi taonga whaiaro nō te tangata i mate, me rāhui rānei i tō kāinga i a rātou e whakaemi whakaaturanga ana.

Ka kawea atu te tūpāpaku ki te hōhipera kei reira āta tirohia te tūpāpaku e tētahi tākuta kua whakangungu mātangahia e He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia ana ko te Kaimātai Māuiui (Pathologist) kia whai mōhio ki te ara i mate ai ia. I mua i te tūnga mai o te āta tirohanga, me tautohu te tūpāpaku e ngā tāngata e rua i mōhio ki a ia, i ētahi wā ka taea te pēnei mā te hono huiata.

Ngā whakaritenga tangihanga

Ka taea e tētahi kaiwhakatakataka tūpāpaku te āwhina i ngā whakaritenga mō te nehunga, mō te tangihanga rānei, me te tuku kupu āwhina mō te ara kia whiwhi i tētahi tiwhikete mate takitaro. Ka taea e koe te whiwhi tautoko ā-pūtea hei āwhina ki ngā utu nehunga/tangihanga.

Ētahi atu mōhiohio mō te tukanga tirotiro tūpāpaku: Te pae tukutuku a Pūrongo o te Ao Kakarauri(external link)

Kore rawa nā te pārurenga-mōrehu te hē mō te taikaha ā-taitōkai.

He taihara tino taumaha te taikaha ā-taitōkai. He mea whētuki, me mea mauroa hoki pea ngā pānga. He rerekē ngā pānga o te taikaha ā-taitōkai ki tēnā, ki tēnā, ā, kāore he āhua tika, he āhua hē rānei o te rongo.

Mō ētahi atu mōhiohio, torohia tā mātou pae tukutuku ki konei: Te Pae Tukutuku mō te Taikaha ā-Taitōkai(external link)

Mēnā he pārurenga koe o tētahi taihara nā te tamariki, nā te taiohi He tangata i waenga i te 14 ki te 17 tau te pakeke. Tirohia te kuputaka katoa rānei, ka arohia te take mā te tukanga tika taiohi.

Ka taea te mātakitaki i tētahi ataata poto e whakamārama ana i te aronga ki ngā tāngata hara he tamariki, he taiohi rānei, ka taea rānei te pānui atu anō ki konei: Te Pūnaha Tika Taiohi(external link)

Tō tangata tautoko

Kei a koe te tika kia whai i tētahi tangata tautoko, ā, ehara i te mea me hīkoi koe i te ara o te tukanga i tō kotahi. He ratonga utukore mō te tautoko, mō te tohuora hoki e wātea ana ki a koe.

E wātea ana tētahi rārangi o ngā ratonga tautoko, ā rātou nama waea me ā rātou pae tukutuku i konei: Ngā ara kia whiwhi tautoko

Te haere ki te kōti

I tēnei wāhanga ka kitea ētahi mōhiohio mō ngā āhuatanga ka pā ina uru atu tētahi kēhi ki te pūnaha kōti, mō te whakarite mō te kōti, mō te mahi a te kaitohutohu pārurenga kōti anō hoki.

He wā roa pea ngā kēhi kōti e haere ana, he maha ngā tāngata ka whai wāhi atu, ā, he rerekē hoki te reo ka rangona. Kei a koe te tika kia mārama e aha ana te aha i tō kēhi, ā, ka taea e koe te pātai atu ki tō kaitohutohu pārurenga kōti, ki te pirihimana whakahaere o tō kēhi rānei mō ngā mea kāore i te tino mārama ki a koe.

Te kī

Ina tū tuatahi mai te kaiwawao ki te kōti, ka tonoa ia ki te kī he mau tangetange, he harakore rānei. 

Mēnā kāore anō te kaiwawao kia rite ki te kī, ka whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa te kōti mēnā rānei ka noho tonu te kaiwawao ki te mauhere, mēnā rānei ka wetekina atu ki te hapori i te peira Ina wetekina e ngā pirihimana tētahi kua whakapaetia ki tētahi taihara i runga i te here ka tae atu ia ki ngā whakawātanga kōti ā muri ake. Tirohia te kuputaka katoa i waenga i ngā tūnga ki te kōti. Nā konei ka tārewatia te kēhi a te kaiwawao ki tētahi rā ā muri ake, kia taea e ia te whiwhi tohutohu ā-ture.

Ki te He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia e te kaiwawao he mau tangetange ia, ko te tikanga o tēnei e whāki ana ia nāna te hara i whakapaetia ki a ia. Kātahi ka whakatau te kōti he aha te whiunga Ngā otinga o te taihara mō te tangata hara mēnā kua kīia, kua kitea rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa ka tukuna ki te tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e kīia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa .

I runga i te taumaha o ngā whakapae, ka whiu pea te kōti i te tangata hara i taua wā tonu, ā muri rānei i te tono i tētahi pūrongo whiunga. Ka whakaritea aua pūrongo e ngā āpiha poropeihana, ā, ka torutoru pea ngā wiki.

I ētahi wā, ka tukuna te ara ki a koe kia tae atu ki tētahi huinga huatika houhourongo Ka tukuna e te Huatika Houhourongo kia kōrero atu ngā pārurenga ki tētahi tangata hara mō ngā āhuatanga o te pānga atu ki a rātou, kia whai wāhi ki te whakaputa whakaaro mō te ara ka taea te whakatika i te tūkino, ā, kia tīmata ki te whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa i ētahi o ng Tirohia te kuputaka katoa .

Ina whāki te tangata hara nāna tētahi hara iti, ka māraurau pea ia ki te ara autaki.

Ki te He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia e te kaiwawao he harakore, ko te tikanga o tēnei e mea ana ia kāore ia i mahi i te hara. Ka haere te kēhi ki te kōtitanga, ā, me hāpono e te kaiwhiu Ko te rōia ka tuku i te kēhi ki te tangata e whakapaetia ana ki tētahi taihara. Tirohia te kuputaka katoa nā te kaiwawao te hara.

Ka taea e te kaiwawao te panoni i tana kī mai i te harakore ki te mau tangetange ahakoa āhea.

Ki te whakatauria e te kaiwawao kia He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia he mau tangetange i mua i te kōtitanga, kāore koe e mate ki te tuku i tō whakaaturanga Ngā tini āhuatanga e tukuna ana ki te kōti hei hāpono i tētahi meka e whakapaetia ana, arā, ngā ataata, ngā tauākī kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa . Tirohia te kuputaka katoa ki te kōti. Ki te kīia e te kaiwawao he mau tangetange ia i tētahi wā tōmua, ka tukuna pea e te kaiwhakawā te whiunga Ngā otinga o te taihara mō te tangata hara mēnā kua kīia, kua kitea rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa poto ake ki te kaiwawao.

Ka taea hoki e te kaiwawao te panoni i tana kī mai i te mau tangetange ki te harakore, engari ka whakaae anake te kōti ki tēnei mēnā he āhuatanga motuhake.

Ki te kīia e te kaiwawao he mau tangetange, mēnā rānei ka whakatauhia he mau tangetange ā muri i te kōtitanga, ka whakawhiua ia e te kōti.

Ngā Kaitohutohu Pārurenga Kōti

Ka tukuna e ngā kaitohutohu pārurenga kōti He kaimahi nō Te Tāhū o te Ture e āhei ana ki te whakamārama i te tukanga kōti me te whakamōhio tonu i ngā pārurenga mō te kauneke o tā rātou kēhi. Tirohia te kuputaka katoa he mōhiohio ki ngā pārurenga mai i te rā tuatahi o te kaiwawao i te kōti, tae noa atu ki te whakawhiunga, ā, mā roto hoki i ngā pīra He tono ki tētahi kōti hei panoni i tētahi whakatau, hei tauira, te momo whakawhiu, te roa o te whakawhiu Tirohia te kuputaka katoa . He ratonga utukore tēnei 

Ka kopoua tētahi Kaitohutohu Pārurenga Kōti He kaimahi nō Te Tāhū o te Ture e āhei ana ki te whakamārama i te tukanga kōti me te whakamōhio tonu i ngā pārurenga mō te kauneke o tā rātou kēhi. Tirohia te kuputaka katoa ki a koe māna e āwhina ki te whakamārama i te tukanga kōti, e whakaatu i te rūma kōti ki a koe i mua i te whakawātanga, e whakaatu te wāhi haumaru ki a koe kei reira koe tatari ai i mua i te kuhu atu ki te rūma kōti.

Ka taea e tō kaitohutohu pārurenga kōti He kaimahi nō Te Tāhū o te Ture e āhei ana ki te whakamārama i te tukanga kōti me te whakamōhio tonu i ngā pārurenga mō te kauneke o tā rātou kēhi. Tirohia te kuputaka katoa :

  • te whakamārama ka pēhea te mahi a te pūnaha kōti, ā, he aha te tikanga o ngā kupu ā-kaupapa
  • te hoatu i ngā mōhiohio ki a koe mō ērā atu ratonga, whakawhiwhinga, me te tautoko ā-pūtea hoki
  • te whakamōhio tonu i a koe mō ngā nekehanga i tō kēhi
  • te whakarite kia mōhio ngā pirihimana me ērā atu e honoa ana ki te kēhi ki ō āwangawanga
  • te whakamōhio atu ki a koe mō te tautoko me te whakahaumarutanga e wātea ana mēnā e āwangawanga ana koe ki tōu ake haumaru (ki te haumaru o tō whānau rānei)
  • te tuku i te mōhiohio mō te huatika houhourongo Ka tukuna e te Huatika Houhourongo kia kōrero atu ngā pārurenga ki tētahi tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa mō ngā āhuatanga o te pānga atu ki a rātou, kia whai wāhi ki te whakaputa whakaaro mō te ara ka taea te whakatika i te tūkino, ā, kia tīmata ki te whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa i ētahi o ng Tirohia te kuputaka katoa ki a koe.

Ka taea hoki pea e tō kaitohutohu pārurenga kōti te āwhina i a koe me tō tauākī pānga pārurenga He mauhanga o tā te taihara pā atu ki te pārurenga. I te nuinga o te wā ka tuhia, engari ka taea hoki ngā whakaahua, ngā tānga, ngā rotarota rānei te whai wāhi atu. Me mātua whai whakaaro e te kaiwhakawā i tāna whakawhiu i tētahi tangata hara. Ka taea e t Tirohia te kuputaka katoa , e whakamōhiotia ake ai te kōti mō te pānga o te taihara ki a koe. Ka taea hoki e Manaaki Tāngata (Victim Support) me Ngā Pirihimana te āwhina i a koe e pā ana ki tēnei:

Te pae tukutuku a Manaaki Tāngata (external link)

Te pae tukutuku a Ngā Pirihimana(external link)

Ā muri i te whakawātanga, ka taea e tō kaitohutohu pārurenga kōti te whakamārama atu i te whakatau a te kōti, ā, - mēnā ka tukuna te tangata hara ki te whare herehere - te āwhina i a koe ki te rēhita ki te Rēhita Whakamōhiotanga Pārurenga kia kōrerotia koe ina tū mai ngā whakawātanga tukuhere Ina wetekina tētahi tangata hara i te whare herehere hei whakaoti i tana whiunga Ngā otinga o te taihara mō te tangata hara mēnā kua kīia, kua kitea rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa i roto i te hapori. Me mātua whai ia i ētahi here. Tirohia te kuputaka katoa a te tangata hara, ina wetekina ia rānei.

Ka whai āheinga ngā pārurenga o te taikaha ā-taitōkai ki ngā kaitohutohu pārurenga kōti He kaimahi nō Te Tāhū o te Ture e āhei ana ki te whakamārama i te tukanga kōti me te whakamōhio tonu i ngā pārurenga mō te kauneke o tā rātou kēhi. Tirohia te kuputaka katoa mātanga, kua whai wheako i te mahi me te taikaha ā-taitōkai. Ka ārahi ake rātou i a koe mā roto i te tukanga kōti, ka āwhina i a koe kia mārama ki ngā nekehanga e tū mai ana, ā, āhea tū mai ai, me te whakamōhio atu ki a koe āhea ka tū mai te tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa i te kōti.

Ka taea te pānui atu anō mō te tautoko mō ngā pārurenga o te taikaha ā-taitōkai i konei: Ngā Kaitohutohu Pārurenga Kōti Taikaha ā-Taitōkai(external link)

Ka taea hoki e ngā kaitohutohu pārurenga kōti He kaimahi nō Te Tāhū o te Ture e āhei ana ki te whakamārama i te tukanga kōti me te whakamōhio tonu i ngā pārurenga mō te kauneke o tā rātou kēhi. Tirohia te kuputaka katoa te āwhina i ngā kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa tamariki e haere ana i roto i te tukanga kōti.

Ka kitea ētahi atu mōhiohio mō te hōtaka Mātauranga Kōti mō ngā Kaiwhakaatu Taiohi He tangata i waenga i te 14 ki te 17 tau te pakeke. Tirohia te kuputaka katoa ki raro nei ki te wāhanga mō te Whakaaturanga Ngā tini āhuatanga e tukuna ana ki te kōti hei hāpono i tētahi meka e whakapaetia ana, arā, ngā ataata, ngā tauākī kaiwhakaatu. Tirohia te kuputaka katoa Tuku Whakaaturanga Te whakahoki pātai mō ngā āhuatanga i pā atu ki a koe. Tirohia te kuputaka katoa .

Tauākī Pānga Pārurenga

Hei pārurenga kei a koe te tika ki te tuku i tētahi tauākī pānga pārurenga He mauhanga o tā te taihara pā atu ki te pārurenga. I te nuinga o te wā ka tuhia, engari ka taea hoki ngā whakaahua, ngā tānga, ngā rotarota rānei te whai wāhi atu. Me mātua whai whakaaro e te kaiwhakawā i tāna whakawhiu i tētahi tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa . Ka taea e t Tirohia te kuputaka katoa . Mā konei koe e whai wāhi ai ki te kōrero mō ō piropiro, mō ngā āhuatanga hoki kua pā ki a koe nā te taihara te take.

Ka taea hoki e te tauākī pānga pārurenga He mauhanga o tā te taihara pā atu ki te pārurenga. I te nuinga o te wā ka tuhia, engari ka taea hoki ngā whakaahua, ngā tānga, ngā rotarota rānei te whai wāhi atu. Me mātua whai whakaaro e te kaiwhakawā i tāna whakawhiu i tētahi tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa . Ka taea e t Tirohia te kuputaka katoa te āwhina i te kaiwhakawā kia mārama ia ki ngā pānga o te taihara ki a koe, me te  whakatau he aha te whiunga Ngā otinga o te taihara mō te tangata hara mēnā kua kīia, kua kitea rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa ka tukuna ki te tangata hara.

He rerekē te tauākī pānga pārurenga ki te tauākī ka tukuna e koe ki ngā pirihimana. E hāngai ana ki te pānga o te taihara ki a koe, ahakoa ā-tinana, ā-kare-ā-roto, ā-ahumoni, ā-pāpori rānei.

Ka taea e tēnā, e tēnā pārurenga o te taihara te tuku i tētahi tauākī pānga pārurenga. I ētahi wā ka taea e ētahi atu tāngata kua pāngia e te taihara te tuku i tētahi tauākī pānga pārurenga, engari i runga i te whakaae a te kaiwhakawā anake.

Ehara i te mea me tuku koe i tētahi ki te kore koe e hiahia ana. Ki te whakatau koe kia kaua e tuku i tētahi, ka whai whakaaro tonu te kōti ki te pānga o te taihara ki a koe mā te whakaaturanga Ngā tini āhuatanga e tukuna ana ki te kōti hei hāpono i tētahi meka e whakapaetia ana, arā, ngā ataata, ngā tauākī kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa . Tirohia te kuputaka katoa mai i te kēhi kōti.

Tē taea e tētahi te panoni i tō tauākī pānga pārurenga He mauhanga o tā te taihara pā atu ki te pārurenga. I te nuinga o te wā ka tuhia, engari ka taea hoki ngā whakaahua, ngā tānga, ngā rotarota rānei te whai wāhi atu. Me mātua whai whakaaro e te kaiwhakawā i tāna whakawhiu i tētahi tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa . Ka taea e t Tirohia te kuputaka katoa ki te kore koe e whakaae Te tuku whakaae kia pā tētahi āhuatanga. Ehara i te mea me whakapuaki te tangata i te kupu ‘kāo’, te whawhai ake rānei hei whakaatu kāore ia i whakaae. Tirohia te kuputaka katoa . Heoi anō, me mātua whakarite e te kaiwhiu Ko te rōia ka tuku i te kēhi ki te tangata e whakapaetia ana ki tētahi taihara. Tirohia te kuputaka katoa e tika ana ngā kōrero mō te kōti, ā, māna pea e tohu i a koe kia panoni i ētahi āhuatanga o te takotoranga kupu.

He āhua rerekē te mahi a te pūnaha tika taiohi He tangata i waenga i te 14 ki te 17 tau te pakeke. Tirohia te kuputaka katoa i tā te pūnaha tika taihara pakeke. I te Kōti Taiohi ko te ara matua kia tukuna ō whakaaro ki te kōti mā roto i te mahere huinga rōpū ā-whānau, heoi ka taea pea e ētahi pārurenga o te hara nā tētahi tamaiti, nā tētahi taiohi rānei te pānui ā-waha i ā rātou tauākī pānga pārurenga He mauhanga o tā te taihara pā atu ki te pārurenga. I te nuinga o te wā ka tuhia, engari ka taea hoki ngā whakaahua, ngā tānga, ngā rotarota rānei te whai wāhi atu. Me mātua whai whakaaro e te kaiwhakawā i tāna whakawhiu i tētahi tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa . Ka taea e t Tirohia te kuputaka katoa ki te kōti.

Kua whakaputa Te Tāhū o te Ture i ētahi aratohu hei āwhina i a koe ki te whakarite i tō tauākī pānga pārurenga He mauhanga o tā te taihara pā atu ki te pārurenga. I te nuinga o te wā ka tuhia, engari ka taea hoki ngā whakaahua, ngā tānga, ngā rotarota rānei te whai wāhi atu. Me mātua whai whakaaro e te kaiwhakawā i tāna whakawhiu i tētahi tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa . Ka taea e t Tirohia te kuputaka katoa .

Ngā aratohu Tauākī Pānga Pārurenga - Kōti Pakeke(external link)

Ngā aratohu Tauākī Pānga Pārurenga - Kōti Taiohi(external link)

Ngā Momo Whakawātanga

I Aotearoa, ka whakawāngia ngā kēhi taihara e te kaiwhakawā anake (he kōtitanga kaiwhakawā-anake), e tētahi rōpū o ngā tāngata 12 ko rātou hei hunga whakawā (he kōtitanga hunga whakawā). Ka taea anake te kōtitanga hunga whakawā mēnā ko te hua o te taihara i whakapaetia ai te kaiwawao ko te whiunga Ngā otinga o te taihara mō te tangata hara mēnā kua He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia, kua kitea rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa whare herehere o te rua-tau-neke-atu-rānei.

Mēnā ka He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia e te kaiwawao he mau tangetange ia, ko tana putanga whai muri ki te kōti ko te whakawātanga whakawhiu, i te nuinga o te wā. Koinei e whai whakaarohia ai e te kaiwhakawā tō tauākī pānga pārurenga He mauhanga o tā te taihara pā atu ki te pārurenga. I te nuinga o te wā ka tuhia, engari ka taea hoki ngā whakaahua, ngā tānga, ngā rotarota rānei te whai wāhi atu. Me mātua whai whakaaro e te kaiwhakawā i tāna whakawhiu i tētahi tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e kīia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa . Ka taea e t Tirohia te kuputaka katoa . Ka taea hoki e koe te tae atu ki te whakawātanga whakawhiu ki te hiahiatia e koe.

Ka whakatārewatia hoki pea te kēhi kia kite ai mēnā rānei me tū mai tētahi huinga huatika houhourongo Ka tukuna e te Huatika Houhourongo kia kōrero atu ngā pārurenga ki tētahi tangata hara mō ngā āhuatanga o te pānga atu ki a rātou, kia whai wāhi ki te whakaputa whakaaro mō te ara ka taea te whakatika i te tūkino, ā, kia tīmata ki te whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa i ētahi o ng Tirohia te kuputaka katoa . He huinga tēnei kia wātea koe ki te whakapuaki tōtika atu i tā te taihara pā atu ki a koe ki te tangata hara.

Ki te He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia e te tangata he harakore, ka haere te kēhi ki te kōtitanga. Ka whakatakotoria te kēhi ki te kōti e tētahi kaiwhiu Ko te rōia ka tuku i te kēhi ki te tangata e whakapaetia ana ki tētahi taihara. Tirohia te kuputaka katoa pirihimana, e tētahi kaiwhiu Karauna Ko ngā kaiwhiu Karauna ko ngā rōia a te karauna ka tū mō ngā whiunga Ngā otinga o te taihara mō te tangata hara mēnā kua kīia, kua kitea rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa katoa i te Kōti Teitei, me ērā i te Kōti ā-Rohe i kōwhiritia ai e te kaiwawao te kōtitanga mā te hunga whakawā mō te Karauna. Tirohia te kuputaka katoa rānei, i runga i te taumahatanga o te taihara.

Te Arotake Kēhi

Mēnā ka kīia e te kaiwawao he harakore, i te nuinga o te wā ko tana putanga whai muri ki te kōti ko te kēhi aromatawai.

Ko te take o te arotake kēhi ko te whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa mēnā rānei ka taea te whakatau i te whakapae horekau tētahi kōtitanga. Ka whakatūria te aromatawai kēhi i te 30 rā i te itinga iho ā muri i te kī a te kaiwawao he harakore.

Ā muri i te arotake kēhi, ka tārewatia te kēhi tae noa atu ki te rā kōtitanga whai muri ake.

Hui matapaki take kōtitanga hunga whakawā

Ka whakatūria te hui matapaki take He hui hei whakarite i te kēhi mō te kōtitanga. Tirohia te kuputaka katoa kōtitanga hunga whakawā i te 40 rā i te itinga iho i muri i te tārewatanga o te kēhi mō te hui matapaki take. Ko tōna take ko te whakaū kua rite te kēhi kia haere ki te kōtitanga.

I te nuinga o te wā ehara i te mea me tae atu koe ki te arotake kēhi, ki te hui matapaki take kōtitanga hunga whakawā rānei. Ka whakamōhio atu te kaiwhiu, te kaitohutohu pārurenga kōti He kaimahi nō Te Tāhū o te Ture e āhei ana ki te whakamārama i te tukanga kōti me te whakamōhio tonu i ngā pārurenga mō te kauneke o tā rātou kēhi. Tirohia te kuputaka katoa ki a koe mēnā me mātua tae atu koe.

Te Kōtitanga

Mēnā kua tonoa koe hei kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa , me mātua tae atu koe ki te kōtitanga hei whakaaturanga Ngā tini āhuatanga e tukuna ana ki te kōti hei hāpono i tētahi meka e whakapaetia ana, arā, ngā ataata, ngā tauākī kaiwhakaatu. Tirohia te kuputaka katoa tuku whakaaturanga Te whakahoki pātai mō ngā āhuatanga i pā atu ki a koe. Tirohia te kuputaka katoa . Hei te mutunga o te kōtitanga, ka whakatauria e te hunga whakawā (mō te kōtitanga hunga whakawā), e te kaiwhakawā rānei (ki te kore he hunga whakawā) mēnā rānei he mau tangetange, he harakore rānei te kaiwawao.

Ki te kore te hunga whakawā e āhei ana ki te tae atu ki te whakatau mēnā rānei he mau tangetange, he harakore rānei te kaiwawao, ka tū mai pea tētahi atu kōtitanga.

Te takatū mō te Kōti

He mea whakaweti pea te kōti, ā, nā te whakaaro mō te haere ki te kōti e āmaimai, e āwangawanga pea ētahi tāngata, inarā mēnā me tuku hoki i te whakaaturanga Ngā tini āhuatanga e tukuna ana ki te kōti hei hāpono i tētahi meka e whakapaetia ana, arā, ngā ataata, ngā tauākī kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa . Tirohia te kuputaka katoa ki te rūma kōti. He mea nui te maumahara e whakaponohia ana koe, ā, ehara koe i te tangata e whakawākia ana.

Ka taea e tō Kaitohutohu Pārurenga Kōti He kaimahi nō Te Tāhū o te Ture e āhei ana ki te whakamārama i te tukanga kōti me te whakamōhio tonu i ngā pārurenga mō te kauneke o tā rātou kēhi. Tirohia te kuputaka katoa te āwhina i a koe ki te whakarite mō te kōti. Ka taea e koe te tono ki a ia mēnā e hiahia ana koe:

  • ki te toro atu ki te rūma kōti i mua i te wā kia waia ai koe ki te wāhi rā
  • kia tūtaki tētahi ki a koe i te kōti, i waho rānei
  • ki te whai i tētahi tangata tautoko e noho ana ki tō taha i a koe e whakaaturanga Ngā tini āhuatanga e tukuna ana ki te kōti hei hāpono i tētahi meka e whakapaetia ana, arā, ngā ataata, ngā tauākī kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa . Tirohia te kuputaka katoa tuku whakaaturanga Te whakahoki pātai mō ngā āhuatanga i pā atu ki a koe. Tirohia te kuputaka katoa ana
  • ki te whakamahi i tētahi mata, i te pouaka whakaata ara kati, kia kaua koe e mate ki te titiro ki te kaiwawao i a koe e tuku whakaaturanga ana.

He tīwhiri āwhina mō te whakarite mō te Kōti

  • mēnā kei te whai mahi koe, me whakarite koe kia wātea atu i te mahi
  • mēnā he tamariki āu, me whakarite kia tiakina rātou e tētahi hei taua rā
  • me kawe atu i tō tono, i te reta rānei e whakamōhio atu ana i te rā me te wā o te kēhi kōti ki a koe, me tētahi tārua o tō tauākī ā-tuhi i tukuna e koe ki ngā pirihimana
  • me mau kākahu papai, he tau, he āhuru hoki. Ka whaitake hoki pea te mau mai i tētahi hākete, i tētahi poraka rānei nā te mea ka makariri pea ētahi rūma kōti
  • kawea atu ētahi pūtea hei hoko kai, hei hoko inu, hei utu i te whakatū waka rānei
  • kawea atu tētahi mea hei pānui, hei mahi rānei, nā te mea me tatari pea koe.

Mēnā ehara te reo Ingarihi i tō reo tuatahi, mēnā e turi ana koe, mēnā he tahumaero ā-rongo, mēnā he kāpō, he tahumaero ā-reo hoki/rānei tāu, arā he kōwhiringa māu.

Kāore koe e mate ki te utu i te kaiwhakamāori.

Ka rapua ētahi atu mōhiohio mō te whai kaiwhakamāori mā te toro atu ki te pae tukutuku a Te Tāhū o te Ture(external link)

Ngā nekehanga o te Kōti

He taiao rerekē, he taiao whakamataku pea ngā kōti. Ka ngana ngā pirihimana, te kaiwhiu Ko te rōia ka tuku i te kēhi ki te tangata e whakapaetia ana ki tētahi taihara. Tirohia te kuputaka katoa , te kaitohutohu pārurenga kōti He kaimahi nō Te Tāhū o te Ture e āhei ana ki te whakamārama i te tukanga kōti me te whakamōhio tonu i ngā pārurenga mō te kauneke o tā rātou kēhi. Tirohia te kuputaka katoa hoki hei whakarite e whakahaumarutia ana koe i te pānga kāore i te whaitake i te kaiwawao, i tōna whānau, i ōna hoa rānei i te kōti.

Ko te painga atu ko te tae atu ki te kōti e 30 meneti i mua i te tīmatanga o te kēhi. Ina tae atu koe ki te kōti, ka haere koe mā roto i te whakahaumarutanga kōti ka whai i te matawai tāhiko (pērā tonu i ngā tauranga waka rererangi). Me pēnei te katoa e uru atu ana ki te kōti.

Kātahi ka tono koe i te taupaepae ki te waea atu ki te kaitohutohu pārurenga kōti He kaimahi nō Te Tāhū o te Ture e āhei ana ki te whakamārama i te tukanga kōti me te whakamōhio tonu i ngā pārurenga mō te kauneke o tā rātou kēhi. Tirohia te kuputaka katoa māu. Māna e tae atu hei tiki i a koe, me te haere tahi ki a koe ki tētahi wāhi tūmataiti o te kōti kāore koe e kite ā-kanohi atu i te kaiwawao.

Mēnā ko koe te pārurenga o tētahi hara taitōkai, mēnā rānei he pārurenga tamaiti koe, te whanaunga rānei o tētahi pārurenga kua mate, ka ngana te kaiwhiu Ko te rōia ka tuku i te kēhi ki te tangata e whakapaetia ana ki tētahi taihara. Tirohia te kuputaka katoa ki te hui tahi ki a koe i ngā wā katoa. Ka whakamārama atu te kaiwhiu i te tukanga kōti ki a koe, me te whakamōhio atu ki a koe te wā ka whakatakotoria te whakaaturanga Ngā tini āhuatanga e tukuna ana ki te kōti hei hāpono i tētahi meka e whakapaetia ana, arā, ngā ataata, ngā tauākī kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa . Tirohia te kuputaka katoa pāmamae, te whakaaturanga ka āta whakaahuaria rānei, me te kōrerorero i te āhua o tō tuku whakaaturanga Te whakahoki pātai mō ngā āhuatanga i pā atu ki a koe. Tirohia te kuputaka katoa (mēnā kua tonoa koe hei kaiwhakaatu).

Ka taea e ō hoa, tō whānau rānei te haere tahi ki a koe ki te kōti hei tautoko i a koe, heoi tē taea e koe te kōrero mō te kēhi.

Mēnā he pārurenga, he kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa rānei koe i tētahi kēhi, ka taea e te kōti te mahi i ētahi mahi hei whakahaumaru i tō tūmataiti, pērā i:

  • te whakarite kia kaua ō taipitopito whakapā e noho tūmatanui ina tukuna ana te whakaaturanga Ngā tini āhuatanga e tukuna ana ki te kōti hei hāpono i tētahi meka e whakapaetia ana, arā, ngā ataata, ngā tauākī kaiwhakaatu. Tirohia te kuputaka katoa ki te kōti
  • te tuku i tētahi ōta mō te pēhanga ingoa mō ngā pārurenga o te taikaha ā-taitōkai, mō ngā tamariki anō hoki. Mā konei tē taea te whakaputa i tō ingoa, i ngā taipitopito ka tautohu pea i a koe.

He mea kati ngā Kōti Taiohi He tangata i waenga i te 14 ki te 17 tau te pakeke. Tirohia te kuputaka katoa , ā, ko ētahi kēhi i ngā Kōti Kaitirotiro Tūpāpaku tē taea te pūrongo.

Kei ngā pārurenga o te taihara te tika kia whakamōhiotia atu he aha ngā nekehanga o te kēhi māna ka whakakino pea te mōhiohio i te whakatewhatewha, i te kēhi kōti rānei.

Ka whakamōhio atu ngā pirihimana, tō kaitohutohu pārurenga kōti He kaimahi nō Te Tāhū o te Ture e āhei ana ki te whakamārama i te tukanga kōti me te whakamōhio tonu i ngā pārurenga mō te kauneke o tā rātou kēhi. Tirohia te kuputaka katoa , te kaiwhiu Ko te rōia ka tuku i te kēhi ki te tangata e whakapaetia ana ki tētahi taihara. Tirohia te kuputaka katoa rānei ki a koe:

  • ngā whakapae kua tāpaetia atu ki te kaiwawao
  • ngā take mō te kore whakatakoto whakapae
  • tō mahi hei kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa
  • āhea, ki hea hoki ngā whakawātanga e tū mai
  • te hua o ngā whakahaerenga taihara, tae atu ki ngā whakahaerenga pīra He tono ki tētahi kōti hei panoni i tētahi whakatau, hei tauira, te momo whakawhiu, te roa o te whakawhiu Tirohia te kuputaka katoa
  • te kauneke a tētahi tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa mō te mahere i whakaaetia i tētahi huinga rōpū whānau.

Ka taea hoki e koe te tono kia tukuna ēnei mōhiohio ki tētahi atu ka taea e ia te whakamārama atu ki a koe.

Mēnā kua tonoa koe kia whakaaturanga Ngā tini āhuatanga e tukuna ana ki te kōti hei hāpono i tētahi meka e whakapaetia ana, arā, ngā ataata, ngā tauākī kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa . Tirohia te kuputaka katoa tuku whakaaturanga Te whakahoki pātai mō ngā āhuatanga i pā atu ki a koe. Tirohia te kuputaka katoa hei kaiwhakaatu, ka taea pea e koe te kerēme i ngā whakapaunga hei utu i ētahi o ngā utu o te tae atu ki te kōti hei tuku whakaaturanga. Kōrero atu ki te pirihimana whakahaere Tō tangata whakapā matua ki ngā pirihimana mō tō kēhi. Tirohia te kuputaka katoa mō te ara kia kerēme i ēnei whakapaunga.

Mēnā he pārurenga koe o tētahi taihara nui He taihara ko tōna āhua he taitōkai, he haupatu taitōkai atu anō rānei, he taihara i hua ake ki te whara taumaha, ki te mate rānei, i ara ake rānei kia pāngia tonutia te pārurenga e ngā mataku mō tōna haumaru, mō te haumaru rānei o tētahi, neke atu rānei Tirohia te kuputaka katoa , ka taea pea e koe te kerēme i ngā whakapaunga tāpiri mō te tae atu ki te kōti. Ka taea e koe te kōrero atu ki tētahi kaitohutohu pārurenga kōti He kaimahi nō Te Tāhū o te Ture e āhei ana ki te whakamārama i te tukanga kōti me te whakamōhio tonu i ngā pārurenga mō te kauneke o tā rātou kēhi. Tirohia te kuputaka katoa , ki Manaaki Tāngata rānei mō te ara kerēme i ēnei whakapaunga.

Te pae tukutuku a Manaaki Tāngata(external link)

Ngā tāngata i te kōti

He maha ngā tāngata e whai wāhi mai ana ki tētahi kēhi kōti. He mea nui kia tino āhuru, kia tino waia koe ki te hunga ka kōrerotia atu e koe i te kōti. Kei roto i te rūma kōti te nuinga o ēnei tāngata ina tuku koe i tō whakaaturanga Ngā tini āhuatanga e tukuna ana ki te kōti hei hāpono i tētahi meka e whakapaetia ana, arā, ngā ataata, ngā tauākī kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa . Tirohia te kuputaka katoa .

Ki raro nei, ka kitea tētahi whakaahua e whakaatu ana i tētahi tauira o ngā tāngata ka kitea pea e koe, me ngā whakaahuaranga mō ēnei tāngata i te rūma kōti. 

Kei te kaiwhakawā te mahi hira o te arataki i te kōtitanga katoa me te whakarite kia tōkeke te tukanga, kia whāia te ture anō hoki.

Ka tautoko ēnei tūnga e rua i te kōtitanga, ka āwhina kia māmā te rere, ā, ka whakarite kia pai te tuhi i ngā mea katoa ka pā i te kōti.

Ka āwhina, ka tautoko hoki te Pirihimana whakahaere Tō tangata whakapā matua ki ngā pirihimana mō tō kēhi. Tirohia te kuputaka katoa i a koe i mua i te tukanga kōti, i roto hoki. Ka mahi tahi ia ki te kaiwhiu Ko te rōia ka tuku i te kēhi ki te tangata e whakapaetia ana ki tētahi taihara. Tirohia te kuputaka katoa hei whakarite i te kēhi mō te kōtitanga. Ko tētahi wāhanga o tāna mahi ko te whakamōhio tonu i a koe mō te kēhi, ko te whakamārama i te tukanga kōti, ko te whakautu hoki i āu pātai.

Ko te hunga whakawā ko ngā tāngata 12 nō te hapori. Ko tā rātou mahi ko te whakarongo ki ngā whakaaturanga Ngā tini āhuatanga e tukuna ana ki te kōti hei hāpono i tētahi meka e whakapaetia ana, arā, ngā ataata, ngā tauākī kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa . Tirohia te kuputaka katoa katoa ka whakatakotoria e ngā rōia whakawhiu o ngā pirihimana, e ngā rōia o te kaiwawao hoki, me te whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa mēnā rānei he mau tangetange te kaiwawao, he harakore rānei.

Ka whakatakotoria e te rōia whakawhiu te kēhi ki te kaiwawao. Me tōkeke āna mahi, engari ka whai ki te hāpono nā te kaiwawao te taihara. Ka whakatakoto whakaaturanga Ngā tini āhuatanga e tukuna ana ki te kōti hei hāpono i tētahi meka e whakapaetia ana, arā, ngā ataata, ngā tauākī kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa . Tirohia te kuputaka katoa ia ki te Hunga Whakawā mā te karanga ki ngā kaiwhakaatu, ā, ka whakaputa hoki pea ia i ngā whakaahua, i ngā ataata, i ētahi atu whakaaturanga hoki hei tautoko i te kēhi. Ka ui ia i ngā pātai ki a koe mō ngā āhuatanga i pā, ā, ka karangahia hoki pea ētahi atu kaiwhakaatu.

Ehara ia i tō rōia, ā, ka whakaritea ngā mōhiohio ka whakatakotoria e rātou ki te kōti e ngā pirihimana.

Ko te rōia o te kaiwawao hei māngai mō te kaiwawao. E wawao ana ia i a ia ki ngā whakapae, ā, ka ui pea ia i ngā pātai ki a koe, ka karanga hoki ki ētahi kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa hei āwhina i a ia ki te pērā.

 

I roto i te rūma kōti te kaiwawao i a koe e tuku ana i tō whakaaturanga Ngā tini āhuatanga e tukuna ana ki te kōti hei hāpono i tētahi meka e whakapaetia ana, arā, ngā ataata, ngā tauākī kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa . Tirohia te kuputaka katoa , ā, ka taea e ia te kite, te rongo hoki i a koe; ahakoa tonu kei muri koe i tētahi ārai, kei te tuku rānei i te whakaaturanga mā tētahi pouaka whakaata.

E pai ana kia noho tētahi i te rūma kōti ki tō taha hei tuku tautoko i a koe e tuku ana i tō whakaaturanga Ngā tini āhuatanga e tukuna ana ki te kōti hei hāpono i tētahi meka e whakapaetia ana, arā, ngā ataata, ngā tauākī kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa . Tirohia te kuputaka katoa . Tē taea e ia te āwhina i a koe ki te whakautu i ngā pātai, engari ka taea te tuku i te tautoko ngū ki a koe.

Te tuku whakaaturanga

Ko te whakaaturanga Ngā tini āhuatanga e tukuna ana ki te kōti hei hāpono i tētahi meka e whakapaetia ana, arā, ngā ataata, ngā tauākī kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa . Tirohia te kuputaka katoa tuku whakaaturanga Te whakahoki pātai mō ngā āhuatanga i pā atu ki a koe. Tirohia te kuputaka katoa ko tāu whakamōhio atu ki te kōti ngā āhuatanga i pā ki a koe. E pai ana tō āta whakahoki i ngā pātai, me te tono ki tētahi whakatā mēnā e hiahiatia ana.

Ka uia ētahi pātai ki a koe e te rōia o te kaiwawao, e te rōia whakawhiu a ngā pirihimana mō ngā āhuatanga i pā, mō ngā āhuatanga e mōhio ana koe mō te taihara rānei. Ka uia tōtikahia mai hoki pea ētahi pātai i te Kaiwhakawā.

Ka taea e koe te whakaaturanga Ngā tini āhuatanga e tukuna ana ki te kōti hei hāpono i tētahi meka e whakapaetia ana, arā, ngā ataata, ngā tauākī kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa . Tirohia te kuputaka katoa tuku whakaaturanga Te whakahoki pātai mō ngā āhuatanga i pā atu ki a koe. Tirohia te kuputaka katoa i roto i te rūma kōti, tērā rānei ka whakaae Te tuku whakaae kia pā tētahi āhuatanga. Ehara i te mea me whakapuaki te tangata i te kupu ‘kāo’, te whawhai ake rānei hei whakaatu kāore ia i whakaae. Tirohia te kuputaka katoa pea te Kaiwhakawā kia tuku whakaaturanga koe kia kore koe e kite i te kaiwawao. I roto tonu pea tērā i te rūma kōti, engari ko tētahi ārai i waenga i a kōrua ko te kaiwawao, tērā rānei mā te pouaka whakaata ara kati mai i tētahi atu rūma.

Ka whakamāramahia e tō Kaitohutohu Pārurenga Kōti He kaimahi nō Te Tāhū o te Ture e āhei ana ki te whakamārama i te tukanga kōti me te whakamōhio tonu i ngā pārurenga mō te kauneke o tā rātou kēhi. Tirohia te kuputaka katoa ō kōwhiringa ki a koe.

Ka taea e ngā kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa tamariki (i roto i tēnei ko ngā tamariki me ngā taiohi He tangata i waenga i te 14 ki te 17 tau te pakeke. Tirohia te kuputaka katoa ) te whiwhi tautoko tāpiri, whakahaumarutanga tāpiri hoki i a rātou e haere ana ki te kōti. He ture motuhake hei whakahaumaru i te tūmataiti, i te tuakiri hoki o ngā kaiwhakaatu tamariki.

Ko te Mātauranga Kōti mō ngā Kaiwhakaatu Taiohi ko tētahi hōtaka e tukuna ana e ngā kaitohutohu pārurenga kōti He kaimahi nō Te Tāhū o te Ture e āhei ana ki te whakamārama i te tukanga kōti me te whakamōhio tonu i ngā pārurenga mō te kauneke o tā rātou kēhi. Tirohia te kuputaka katoa mā ngā kaiwhakaatu taiohi katoa i ngā kōti pakeke (atu i ngā kaiwawao).

Mēnā kua tonoa koe ki te Mātauranga Kōti mō ngā Kaiwhakaatu Taiohi, ka whakapā atu te kaitohutohu pārurenga kōti ki a koe tata ki te toru wiki i mua i te haere a te kēhi ki te kōti. Ka whakamāramahia e ia ki a kōrua ko tō matua, ko tō kaitiaki rānei ngā āhuatanga ka pā i te kōti, ko wai ka noho ki hea, ā, ko wai ka whakamahi i te aha. Ka taea hoki e ia te kawe atu i a koe ki te toro atu ki te rūma kōti ake.

Te Whakatau me te Whakawhiu

Oti ana te whakatakoto i ngā whakaaturanga Ngā tini āhuatanga e tukuna ana ki te kōti hei hāpono i tētahi meka e whakapaetia ana, arā, ngā ataata, ngā tauākī kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa . Tirohia te kuputaka katoa , i ngā meka katoa o te kēhi ki te kōti, ka whakatauria e te kaiwhakawā, e te hunga whakawā rānei mēnā rānei he mau tangetange, he harakore rānei te kaiwawao. Kātahi ka whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa te Kaiwhakawā i te whiunga Ngā otinga o te taihara mō te tangata hara mēnā kua He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia, kua kitea rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa ka tukuna ki te tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e kīia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa mō te mahi i te taihara.

Hei te mutunga o te kēhi kōti, ka whakatauria e te hunga whakawā (i te kōtitanga hunga whakawā), e te kaiwhakawā rānei (ki te kore he hunga whakawā) mēnā rānei he mau tangetange, he harakore rānei te kaiwawao. E He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia ana tēnei ko te whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa .

Ka kīia e te kaiwawao he mau tangetange ia, ka whakatauhia he mau tangetange rānei

Mēnā ka kīia e te kaiwawao he mau tangetange, ka whakatauhia he mau tangetange rānei, ka whakawhiua pea ia i taua rā tonu, ka whakaritea rānei tētahi rā mō tētahi whakawātanga whakawhiu. Oti ana tā te kaiwawao kī he mau tangetange, ka whakatauhia rānei he mau tangetange ia, e kīia ana ia ko te tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e kīia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa .

Mēnā ka kīia e te kaiwawao he mau tangetange ia, ka whakatauhia rānei he mau tangetange ia, ka tukuna pea te ara wātea ki a koe kia tae atu ki tētahi huinga huatika houhourongo Ka tukuna e te Huatika Houhourongo kia kōrero atu ngā pārurenga ki tētahi tangata hara mō ngā āhuatanga o te pānga atu ki a rātou, kia whai wāhi ki te whakaputa whakaaro mō te ara ka taea te whakatika i te tūkino, ā, kia tīmata ki te whakatau i ētahi o ng Tirohia te kuputaka katoa .

I ētahi wā ka tohua e te kaiwhakawā kia utu te tangata hara i ētahi pūtea ki a koe, e kīia ana ko te paremata, mēnā kua whakataumahatia koe e te tūkino kare-ā-roto, mēnā rānei kua ngaro ō rawa hei hua o tētahi taihara. Kia ako tonu atu anō mō te paremata, torohia: te pae tukutuku a Te Tāhū o te Ture(external link)

Ka whakatauhia he harakore te kaiwawao

Mēnā ka whakatauhia e te kōti he harakore te kaiwawao, ko te tikanga o tēnei kāore i rawaka te whakaaturanga Ngā tini āhuatanga e tukuna ana ki te kōti hei hāpono i tētahi meka e whakapaetia ana, arā, ngā ataata, ngā tauākī kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa . Tirohia te kuputaka katoa hei hāpono nāna te taihara. Ehara te tikanga i te kore pā a te taihara, i tō kore noho hei pārurenga o te taihara rānei.

Mēnā ka whakatauhia he harakore te kaiwawao, e wātea ana ia kia wehe atu. He mea ohorere pea tēnei, ā, he uaua pea ki a koe, ā, ka hiahia pea koe kia kōrerohia tēnei ki tō kaitohutohu pārurenga kōti He kaimahi nō Te Tāhū o te Ture e āhei ana ki te whakamārama i te tukanga kōti me te whakamōhio tonu i ngā pārurenga mō te kauneke o tā rātou kēhi. Tirohia te kuputaka katoa , ki tō kaimahi tautoko rānei. Arā noa atu ngā wāhi hei tautoko i a koe. Torohia ā mātou ara kia whiwhi tautoko mō tētahi rārangi o ngā ratonga tautoko i konei: Te whārangi o ngā ara kia whiwhi tautoko

He harakore te kaiwawao i runga i te pōrangi

I ētahi wā, ka whakatauhia e te kōti he harakore te kaiwawao i runga i te pōrangi. Ehara i te mea he auau tēnei, engari ki te pēnei ai, ka taea e koe te whai tautoko hei mārama ki te tikanga o te whakatau pōrangi. Ka taea e tō kaitohutohu pārurenga kōti, e te pirihimana whakahaere Tō tangata whakapā matua ki ngā pirihimana mō tō kēhi. Tirohia te kuputaka katoa rānei te āwhina.

Ko te whakawhiu Koinei tā te Kaiwhakawā whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa ka ahatia ki te tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa ā muri i tana kī, i te kite rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa ko tā te kaiwhakawā whakatau i te whiunga Ngā otinga o te taihara mō te tangata hara mēnā kua kīia, kua kitea rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa ka tukuna ki te tangata hara ā muri i te whakatau. Ehara i te mea me tae atu koe ki te kōti mō te whakawātanga whakawhiu māna e hiahiatia ana e koe. Ka taea e te kōti te tuku i te whānuitanga o ngā whiunga (me te hanumitanga o ngā whiunga hoki) e ai ki tērā e tika ana i runga i ngā āhuatanga. Kāore ngā tāngata hara katoa e mau ki te whare herehere, ahakoa ka whakatauhia he mau tangetange rātou.

Ko te whakawātanga whakawhiu ko te wā ka pānuitia ā-wahatia tō tauākī pānga pārurenga He mauhanga o tā te taihara pā atu ki te pārurenga. I te nuinga o te wā ka tuhia, engari ka taea hoki ngā whakaahua, ngā tānga, ngā rotarota rānei te whai wāhi atu. Me mātua whai whakaaro e te kaiwhakawā i tāna whakawhiu i tētahi tangata hara. Ka taea e t Tirohia te kuputaka katoa ki te kōti. Ko tō tauākī pānga pārurenga ko te ara kia rangona koe i te tukanga, kia whakamōhio atu koe ki te kōti mō te āhua o tā te taihara pā atu ki a koe. E herea ana te kaiwhakawā kia whai whakaarohia tō tauākī pānga pārurenga i a ia e whakawhiu ana i te tangata hara.

Kōrero atu ki te pirihimana whakahaere Tō tangata whakapā matua ki ngā pirihimana mō tō kēhi. Tirohia te kuputaka katoa mēnā e hiahia ana koe ki te whakarite i ētahi panoni ki tō tauākī pānga pārurenga.

Ka pēnei pea te kōti:

  • ka tohu i te tangata hara kia utu i tētahi whaina, i te paremata rānei
  • ka tohu i te tangata hara kia whakaoti i tētahi whiunga o te mahi ā-hapori
  • ka whakawhiu i te tangata hara ki te whakahaerenga noho-hapori
  • ka whakawhiu i te tangata hara ki te mauhere ki te kāinga Ko te mauhere ki te kāinga ko te whai a te tangata hara i tana whiunga whare herehere, i tētahi wāhanga o taua whiunga rānei, i tētahi nōhanga i whakaaetia. Ka mau ngā tāngata hara i te mauhere ki te kāinga i te pūrere tāhiko kia aroturukihia ō rātou neke Tirohia te kuputaka katoa , ki te mauhere ki te hapori rānei
  • ka whakawhiu i te tangata hara ki te mauhere ki te whare herehere, ki te mauhere hei ārai Ka tukuheretia pea ngā herehere engari ka whakahaeretia tonutia e Te Ara Poutama mō te roanga atu o ō rātou ao, ā, ka whakahokia atu pea ki te whare herehere ahakoa āhea. Tirohia te kuputaka katoa rānei
  • ka tohu kia mauheretia te tangata hara i tētahi whare hauora ā-hinengaro haumaru
  • ka unu i te tangata hara me he hāmene, karekau he hāmene rānei
  • ka here i te tangata hara kia tū mai mō te whakawhiunga mēnā ka karangahia.

Ō tika 

Ka He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia koe he aha te whiunga Ngā otinga o te taihara mō te tangata hara mēnā kua kīia, kua kitea rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa ka riro i te tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e kīia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa .

Kei a koe te tika kia whakamōhiotia he aha te whiunga ka riro i te tangata hara, ahakoa kāore koe i te kōti mō te whakawātanga whakawhiu.

Mēnā ki ō whakaaro he māmā rawa te whiunga, ka taea e koe te kōrero ki te kaiwhiu Ko te rōia ka tuku i te kēhi ki te tangata e whakapaetia ana ki tētahi taihara. Tirohia te kuputaka katoa , ā, māna pea e whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa ki te pīra He tono ki tētahi kōti hei panoni i tētahi whakatau, hei tauira, te momo whakawhiu, te roa o te whakawhiu Tirohia te kuputaka katoa ake. Ka taea e ngā tāngata hara te pīra mēnā ki ō rātou whakaaro he taumaha rawa te whiunga.

Mēnā i whakamahia tētahi taihara nui He taihara ko tōna āhua he taitōkai, he haupatu taitōkai atu anō rānei, he taihara i hua ake ki te whara taumaha, ki te mate rānei, i ara ake rānei kia pāngia tonutia te pārurenga e ngā mataku mō tōna haumaru, mō te haumaru rānei o tētahi, neke atu rānei Tirohia te kuputaka katoa ki a koe, ka taea pea e koe te whiwhi mōhiohio mō ngā āhuatanga ka pā ki te tangata hara ā muri i te whakawhiu Koinei tā te Kaiwhakawā whakatau ka ahatia ki te tangata hara ā muri i tana kī, i te kite rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa , pērā i ngā rā wewete, me ngā whakawātanga tukuhere Ina wetekina tētahi tangata hara i te whare herehere hei whakaoti i tana whiunga i roto i te hapori. Me mātua whai ia i ētahi here. Tirohia te kuputaka katoa . Kōrero atu ki te pirihimana whakahaere Tō tangata whakapā matua ki ngā pirihimana mō tō kēhi. Tirohia te kuputaka katoa , ki tō kaitohutohu pārurenga kōti He kaimahi nō Te Tāhū o te Ture e āhei ana ki te whakamārama i te tukanga kōti me te whakamōhio tonu i ngā pārurenga mō te kauneke o tā rātou kēhi. Tirohia te kuputaka katoa rānei mō te noho ki te Rēhita Whakamōhiotanga Pārurenga kia taea e koe te whiwhi i tēnei mōhiohio.

Ka pēhea te Kaiwhakawā e whakatau ai he aha te whiunga ka tukuna?

E herea ana te kaiwhakawā e te ture kia whai whakaarohia ngā tini āhuatanga i a ia e whakawhiu ana i te tangata hara, pērā i:

  • te taumaha o te hara
  • te pānga ki a koe, ki ērā atu tāngata kua pāngia e te taihara
  • te hītori ā-whaiaro, ā-whānau, ā-hapori, ā-ahurea o te tangata hara
  • ngā whiunga kua tukuna i mua mō ērā atu taihara ōrite
  • ngā pūrongo mō te tangata hara (pērā i tētahi pūrongo i mua i te whiunga, i tētahi pūrongo paremata, i ngā tauākī pānga pārurenga He mauhanga o tā te taihara pā atu ki te pārurenga. I te nuinga o te wā ka tuhia, engari ka taea hoki ngā whakaahua, ngā tānga, ngā rotarota rānei te whai wāhi atu. Me mātua whai whakaaro e te kaiwhakawā i tāna whakawhiu i tētahi tangata hara. Ka taea e t Tirohia te kuputaka katoa hoki).

Ngā tini momo whiunga

Ka taea e koe te ako tonu atu mō ngā tini momo whiunga Ngā otinga o te taihara mō te tangata hara mēnā kua He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia, kua kitea rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa ka riro pea i te tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e kīia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa mā te mātakitaki i tēnei ataata mō te tukanga whakawhiu.

Ngā Momo Kōti

Arā noa atu ngā tini momo kōti i Aotearoa. Ka kōrero tēnei whārangi mō ngā kōti ka aronui ki ngā take taihara. Ka kitea ngā mōhiohio mō ngā momo kōti, mō ngā momo taraipiunara ki: Te pae tukutuku a Ngā Kōti o Aotearoa(external link)

Ka whakawāngia te nuinga o ngā take taihara ki te Kōti ā-Rohe. Tē taea e te Kōti ā-Rohe te whakawā i ngā hara whakamate kōhuru, whakamate ohonoa, whakapōauau Rōpū A rānei. He Kōti ā-Rohe puta noa i Aotearoa.

Ngā Kōti ā-Rohe(external link)

Ka taea e te Kōti Teitei te whakawā i ngā kēhi taihara katoa e whai wāhi mai ana ngā hara ka hāmenetia hei hara nui ka whakawāngia e te hunga whakawā, mēnā rānei ka kōwhiritia e te kaiwawao kia tū te kōtitanga mā te hunga whakawā. Ko ētahi taihara nui He taihara ko tōna āhua he taitōkai, he haupatu taitōkai atu anō rānei, he taihara i hua ake ki te whara taumaha, ki te mate rānei, i ara ake rānei kia pāngia tonutia te pārurenga e ngā mataku mō tōna haumaru, mō te haumaru rānei o tētahi, neke atu rānei Tirohia te kuputaka katoa , pērā i te whakamate kōhuru, ka taea anake te whakawāngia ki te Kōti Teitei. Ko tā te Kōti Teitei hoki te whakawhiu Koinei tā te Kaiwhakawā whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa ka ahatia ki te tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa ā muri i tana kī, i te kite rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa i ngā tāngata hara kua tukuna ki reira e tētahi Kōti Teitei hei whakawhiu.

Ngā Kōti Teitei(external link) 

Ka aronui te Kōti Pīra He tono ki tētahi kōti hei panoni i tētahi whakatau, hei tauira, te momo whakawhiu, te roa o te whakawhiu Tirohia te kuputaka katoa ki ngā pīra tūmatanui me ngā pīra taihara mai i ngā kēhi kua whakawāngia i te Kōti Teitei. Ka whakawāngia hoki ngā pīra mai i ngā whakahaerenga taihara taumaha ake i ngā Kōti ā-Rohe.

Te Kōti Pīra(external link)

Ko te Kōti Matua ko te kōti pīra He tono ki tētahi kōti hei panoni i tētahi whakatau, hei tauira, te momo whakawhiu, te roa o te whakawhiu Tirohia te kuputaka katoa whakamutunga o Aotearoa. Ka taea anake ngā whakawātanga pīra ki te Kōti Matua i runga i te whakaae Te tuku whakaae kia pā tētahi āhuatanga. Ehara i te mea me whakapuaki te tangata i te kupu ‘kāo’, te whawhai ake rānei hei whakaatu kāore ia i whakaae. Tirohia te kuputaka katoa a te Kōti Matua.

Te Kōti Matua(external link)

He wāhanga ngā Kōti ā-Whānau o te Kōti ā-Rohe. Ka aronui rātou ki te whānuitanga o ngā take ture whānau, tae atu ki te tiakanga o ngā tamariki, ki te wehenga me te tokorau, ki te whakarekereke ā-whare hoki. Ka taea e te kaiwhakawā te tuku atu i tētahi ōta whakahaumaru i te Kōti ā-Whānau.

Te Kōti ā-Whānau(external link)

He wāhanga te Kōti Taiohi He tangata i waenga i te 14 ki te 17 tau te pakeke. Tirohia te kuputaka katoa o te Kōti ā-Rohe. Ka aronui ia ki ngā mahi hara taihara nā ngā taiohi ko te pakeke ko te 14, ko te 15, ko te 16 tau. Mō ngā kēhi o te mahi hara tino nui, ka taea e te Kōti Taiohi te aronui i ngā taiohi 10 ki te 13 tau te pakeke.

Te Kōti Taiohi(external link)

Ā muri i te whakawhiu

I tēnei wāhanga ka kitea ngā mōhiohio mō ngā mahi rerekē ka pā ā muri i te whakawhiu, me pēhea e noho mōhio tonu, ā, me ngā ara hei āwhina i a koe i tō whaioranga.

Ka tū mai te whakawhiu hei te mutunga o te tukanga kōti roa i te nuinga o te wā. Kua whakaaro pea koe i tō kaha katoa, i tō aronga katoa ki te tukanga kōti, ā, he urupare noa te rongo ānō nei e ngaro ana koe, i te pōuri, i te matekiri rānei hei te wā kua oti.

Te pīra i te putanga o te Kōti

Kei te kaiwhiu Ko te rōia ka tuku i te kēhi ki te tangata e whakapaetia ana ki tētahi taihara. Tirohia te kuputaka katoa Pirihimana, kei te tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa hoki te tika ki te tuku i tētahi pīra He tono ki tētahi kōti hei panoni i tētahi whakatau, hei tauira, te momo whakawhiu, te roa o te whakawhiu Tirohia te kuputaka katoa . Mā konei ka tirohia anō te kēhi e tētahi kōti teitei ake hei whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa mēnā rānei e tika ana te whiunga Ngā otinga o te taihara mō te tangata hara mēnā kua kīia, kua kitea rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa i tukuna. 

Ka whakapā atu tō kaitohutohu pārurenga kōti He kaimahi nō Te Tāhū o te Ture e āhei ana ki te whakamārama i te tukanga kōti me te whakamōhio tonu i ngā pārurenga mō te kauneke o tā rātou kēhi. Tirohia te kuputaka katoa ki a koe mēnā ka tū mai tētahi pīra. Kāore koe e mate ki te whakaaturanga Ngā tini āhuatanga e tukuna ana ki te kōti hei hāpono i tētahi meka e whakapaetia ana, arā, ngā ataata, ngā tauākī kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa . Tirohia te kuputaka katoa tuku whakaaturanga Te whakahoki pātai mō ngā āhuatanga i pā atu ki a koe. Tirohia te kuputaka katoa anō ki te pīra, heoi anō e pai ana tō haere ki te whakawātanga ki te hiahiatia.

E āhei ana te kaiwhiu Ko te rōia ka tuku i te kēhi ki te tangata e whakapaetia ana ki tētahi taihara. Tirohia te kuputaka katoa Pirihimana ki te pīra He tono ki tētahi kōti hei panoni i tētahi whakatau, hei tauira, te momo whakawhiu, te roa o te whakawhiu Tirohia te kuputaka katoa i te whiunga Ngā otinga o te taihara mō te tangata hara mēnā kua He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia, kua kitea rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa mēnā ki ōna whakaaro kāore i tika ā-ture. Tē taea e te kaiwhiu Pirihimana te pīra ki te wetenga (koinei tā te kōti whiu atu i ngā whakapae ki te tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e kīia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa ).

Ka tuku pea te tangata hara i tētahi pīra ki te whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa he mau tangetange ia, ki te whiunga rānei. I ētahi wā, ka pīra pea ia ki tā te kōti whakanau ki te tuku i te peira Ina wetekina e ngā pirihimana tētahi kua whakapaetia ki tētahi taihara i runga i te here ka tae atu ia ki ngā whakawātanga kōti ā muri ake. Tirohia te kuputaka katoa , i te pēhanga ingoa rānei.

Hei tangata takitahi, tē taea e koe te tuku i tētahi pīra ki te whiunga, ki te wetenga rānei.

Mēnā ka whakaae Te tuku whakaae kia pā tētahi āhuatanga. Ehara i te mea me whakapuaki te tangata i te kupu ‘kāo’, te whawhai ake rānei hei whakaatu kāore ia i whakaae. Tirohia te kuputaka katoa te kōti kia kauneke tonu te pīra He tono ki tētahi kōti hei panoni i tētahi whakatau, hei tauira, te momo whakawhiu, te roa o te whakawhiu Tirohia te kuputaka katoa ka taea e ia ētahi whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa , pērā i:

  • te panoni i te whiunga Ngā otinga o te taihara mō te tangata hara mēnā kua He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia, kua kitea rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa i tukuna ki te tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e kīia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa
  • te tohu kia tū he kōtitanga anō, kei reira koutou ko ērā atu kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa katoa ka tuku anō i te whakaaturanga Ngā tini āhuatanga e tukuna ana ki te kōti hei hāpono i tētahi meka e whakapaetia ana, arā, ngā ataata, ngā tauākī kaiwhakaatu. Tirohia te kuputaka katoa
  • te wete i te tangata hara, arā e wātea ana ia kia wehe atu, ā, ka whiua atu ngā whakapae.

Mēnā ka whakatauhia he mau tangetange te tangata hara, ka whakawhiua hoki, ka taea pea e koe te noho ki te Rēhita Whakamōhiotanga Pārurenga. Kōrero atu ki tō kaitohutohu pārurenga kōti He kaimahi nō Te Tāhū o te Ture e āhei ana ki te whakamārama i te tukanga kōti me te whakamōhio tonu i ngā pārurenga mō te kauneke o tā rātou kēhi. Tirohia te kuputaka katoa , ki te pirihimana whakahaere Tō tangata whakapā matua ki ngā pirihimana mō tō kēhi. Tirohia te kuputaka katoa rānei e pā ana ki tēnei.

Ngā utu Paremata

Ka taea e te kaiwhakawā te tohu kia utu te tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa i ētahi pūtea ki a koe mēnā kua whakataumahatia koe e te tūkino kare-ā-roto, mēnā rānei kua ngaro ō rawa hei hua o tētahi taihara. E kīia ana tēnei ko te paremata.

I roto i te tukanga whakawhiu, ka tonoa e te Kaiwhakawā tētahi pūrongo hei āwhina i a ia ki te whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa e hia te paremata me utu e te tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa . Ka whai whakaarohia e te kaiwhakawā te nui o te tūkino, te utu rānei ki a koe, me te āheinga o te tangata hara ki te utu.

Mēnā ka tohua te paremata e te kaiwhakawā ka tukuna tētahi Pānui Paremata ki a koe ka whakamōhio ai ki a koe e hia te utu kua tohua te tangata hara ki te utu atu.

I te nuinga o te wā e 28 ngā rā ki te tangata hara hei utu katoa ki te kōti, hei whakarite rānei i te utu harangotengote.

I ētahi kēhi ka whakauru te kaiwhakawā i ngā tohutohu ki te ōta paremata mō te ara kia utua ngā utu, hei tauira, te tohu kia utua ngā harangotengote o tētahi nui, te tohu rānei kia utua te paremata i mua i tētahi rā pū.

Ka whiwhi te kōti i te utu mōu, ā, oti ai te whakawātea i ngā utu, ka tukuna anō te utu ki a koe mā te tukunga tōtika.

Ko te ara tino tere kia whiwhi koe i tō utu i te kōti mā te tukunga tōtika. Hei whakarite i tēnei, ka taea e koe te waea atu, te īmēra rānei ki te rōpū paremata me ō taipitopito kaute pēke, te īmēra rānei ki:

Fines.enquiry@justice.govt.nz 

0800 909 909

Kia mōhio mai: i mua i whiwhi ētahi pārurenga i ngā mā te tieke. Nō te 31 o Mei i te tau 2021, kāore Te Tāhū o te Ture i mua i whiwhi ētahi pārurenga i ngā utu paremata mā te tieke. E marohi ana mātou kia whakapā atu koe ki te rōpū ki 0800 909 909 me ō taipitopito kaute pēke, te tuku ā-ipurangi i tētahi karere rānei.

Te āhua o te Tukuhere

Ko te tukuhere Ina wetekina tētahi tangata hara i te whare herehere hei whakaoti i tana whiunga Ngā otinga o te taihara mō te tangata hara mēnā kua He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia, kua kitea rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa i roto i te hapori. Me mātua whai ia i ētahi here. Tirohia te kuputaka katoa ko te wewete i te tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e kīia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa i te whare herehere i mua i te mutunga o tana whiunga, ā, kātahi ka whai ia i te toenga o tana whiunga i te hapori, i ētahi wā he here motuhake.

He wawe ake pea tēnei i tāu i whakaaro ai. Ka whai wāhi pea te wā i noho ia i te whare herehere i mua i te hāmene, i te whakawhiu Koinei tā te Kaiwhakawā whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa ka ahatia ki te tangata hara ā muri i tana kī, i te kite rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa hei wāhanga o te wā kua noho i te whare herehere.

Ko te whakawātanga tukuhere Ina wetekina tētahi tangata hara i te whare herehere hei whakaoti i tana whiunga Ngā otinga o te taihara mō te tangata hara mēnā kua He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia, kua kitea rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa i roto i te hapori. Me mātua whai ia i ētahi here. Tirohia te kuputaka katoa ko tā te Poari Tukuhere Ka whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa tētahi Poari Tukuhere mēnā rānei kua rite tētahi tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e kīia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa kia wetekina i te whare herehere Tirohia te kuputaka katoa  o Aotearoa whakatau mēnā rānei ka wetekina te tangata hara ki te tukuhere.

Mēnā kua rēhitatia koe ki te Rēhita Whakamōhiotanga Pārurenga, ka whakamōhiotia aunoatia koe ki te whakawātanga tukuhere, ā, ka tonoa koe ki te tuku tāpaetanga. Ehara i te mea me tuku koe i tētahi tāpaetanga ki te kore koe e hiahia ana.

Mēnā kua rēhitatia koe ki te Rēhita Whakamōhiotanga Pārurenga, ka whakamōhiotia koe ki tā te Poari Tukuhere whakatau ahakoa ka tuku tāpaetanga koe, kāore rānei.

Hei āwhina ki tō tāpaetanga, ka whai āheinga hoki koe ki ngā taipitopito o ngā hōtaka i oti i te tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa i a ia i te whare herehere, ki ngā hāmene kua riro i a ia mai i te tīmatanga o tana whiunga Ngā otinga o te taihara mō te tangata hara mēnā kua kīia, kua kitea rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa hoki.

E pai ana tāu whakauru i ngā mea katoa ki tō tāpaetanga ki ō whakaaro me mōhio e te Poari Tukuhere. Ka taea e koe te whiwhi tautoko hei āwhina i a koe kia whai wāhi atu ki te tukanga tukuhere Ina wetekina tētahi tangata hara i te whare herehere hei whakaoti i tana whiunga i roto i te hapori. Me mātua whai ia i ētahi here. Tirohia te kuputaka katoa . Ka taea e Manaaki Tāngata(external link), e tōu ake tangata tautoko rānei:

  • te āwhina i a koe ki te whakarite i tētahi tāpaetanga
  • te tae atu ki tō taha ki tētahi hui ki te Poari Tukuhere Ka whakatau tētahi Poari Tukuhere mēnā rānei kua rite tētahi tangata hara kia wetekina i te whare herehere Tirohia te kuputaka katoa
  • te kōrero mōu (i runga i te whakaae Te tuku whakaae kia pā tētahi āhuatanga. Ehara i te mea me whakapuaki te tangata i te kupu ‘kāo’, te whawhai ake rānei hei whakaatu kāore ia i whakaae. Tirohia te kuputaka katoa a te Poari).

Ka māraurau hoki pea koe ki te tautoko ā-pūtea hei āwhina ki ngā utu o te tae atu ki tētahi whakawātanga tukuhere. Ka taea e koe te whakapā atu ki:

Manaaki Tāngata(external link)

0800 842 846

I te nuinga o te wā ka taea e te tangata hara te pānui i tō tāpaetanga ā-tuhi, i tētahi whakarāpopoto rānei o tō tāpaetanga ā-waha, engari ka mukua ō taipitopito whakapā, ā, tē taea e te tangata hara te pupuri i tētahi kape.

Mō ētahi atu mōhiohio me te tautoko mō te tuku i tētahi tāpaetanga ki te Poari Tukuhere, tae atu hoki ki ngā taipitopito mō ngā whakawātanga Tukuhere, ka taea te whakapā atu ki Ara Poutama Aotearoa ki:

victiminformation@corrections.govt.nz

(04) 460 3064

Ka wetekina pea ngā tāngata hara kei a rātou te whiunga Ngā otinga o te taihara mō te tangata hara mēnā kua He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia, kua kitea rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa whare herehere o te 2 tau, iti iho rānei ā muri i te whai i te haurua o tā rātou whiunga.

Ko ngā tāngata hara i whakawhiua ki te mauhere hei ārai Ka tukuheretia pea ngā herehere engari ka whakahaeretia tonutia e Te Ara Poutama mō te roanga atu o ō rātou ao, ā, ka whakahokia atu pea ki te whare herehere ahakoa āhea. Tirohia te kuputaka katoa me whai i te 5 tau i te itinga iho i te whare herehere i mua i te māraurau mō te tukuhere Ina wetekina tētahi tangata hara i te whare herehere hei whakaoti i tana whiunga i roto i te hapori. Me mātua whai ia i ētahi here. Tirohia te kuputaka katoa .

Ko te wā kore-tukuhere ko te wā mōkito i roto te tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e kīia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa i te whare herehere. Ki te kore te tangata hara e whai i tētahi wā kore-tukuhere, ka māraurau ia ki te whiunga i te hapori ā muri i te whai i te kotahi hautoru o tāna whiunga.

He rite tonu te here kia whakatutuki ngā tāngata hara i ētahi here mēnā ka wetekina ki te tukuhere Ina wetekina tētahi tangata hara i te whare herehere hei whakaoti i tana whiunga Ngā otinga o te taihara mō te tangata hara mēnā kua He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia, kua kitea rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa i roto i te hapori. Me mātua whai ia i ētahi here. Tirohia te kuputaka katoa . Ka whakatakotoria ngā here e te Poari Tukuhere Ka whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa tētahi Poari Tukuhere mēnā rānei kua rite tētahi tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e kīia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa kia wetekina i te whare herehere Tirohia te kuputaka katoa , ā, ko te aronga ko te whakahaumaru i te hapori.

Ka anganui pea ngā here ki ngā wāhi e whakaaetia ana rātou kia noho, ko wai e whakaaetia ana te whakapā atu, ā, mēnā rānei he rāhui haere pō.

Ki te kore te tangata hara e whai i ōna here tukuhere, me hoki atu pea ia ki te whare herehere.

Te Huatika Houhourongo

Ko te huinga huatika houhourongo Ka tukuna e te Huatika Houhourongo kia kōrero atu ngā pārurenga ki tētahi tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa mō ngā āhuatanga o te pānga atu ki a rātou, kia whai wāhi ki te whakaputa whakaaro mō te ara ka taea te whakatika i te tūkino, ā, kia tīmata ki te whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa i ētahi o ng Tirohia te kuputaka katoa ko tētahi hui ōpaki, e whakahaerehia ana i waenga i te pārurenga, i te tangata hara, i ngā tāngata tautoko, i ērā atu tāngata kua whakaaetia hoki, pērā i ngā māngai hapori, i ngā kaiwhakamāori rānei. He tukanga i runga i te kōwhiri te huatika houhourongo e whai ana ki te whakahui i ngā pārurenga, i ngā tāngata hara anō hoki hei anganui ki te tūkino kua pā.

Ka tū mai te huinga huatika houhourongo Ka tukuna e te Huatika Houhourongo kia kōrero atu ngā pārurenga ki tētahi tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa mō ngā āhuatanga o te pānga atu ki a rātou, kia whai wāhi ki te whakaputa whakaaro mō te ara ka taea te whakatika i te tūkino, ā, kia tīmata ki te whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa i ētahi o ng Tirohia te kuputaka katoa i waho i te kōti, ā, ka tū mai i mua i te whakawhiu Koinei tā te Kaiwhakawā whakatau ka ahatia ki te tangata hara ā muri i tana kī, i te kite rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa i te tangata hara i te kōti. Ka tukuna tētahi pūrongo mō te huihuinga ki te kaiwhakawā kia taea e ia te whai whakaaro ki ngā kaupapa kua kōrerorerotia.

I tētahi huinga huatika houhourongo, ka whai wāhi koe kia:

  • whakamōhio atu ki te tangata hara te āhua o te pā a te taihara ki a koe
  • kōrero atu me pēhea e whakatika i te tūkino
  • kimi otinga me te whai i te māramatanga nui ake o ngā āhuatanga kua pā
  • āwhina ki te ārai kia noho ētahi atu hei pārurenga o te taihara.

Ka whakaritea e tētahi kaiwhakahaere kua whakangungutia kia noho haumaru koe, kia tautokona hoki i te huinga, ā, kia whai tonu ngā kōrerorero i te ara tika. Ka ākina koe kia kawe mai i ngā tāngata tautoko ki tō taha. Ka taea e te pārurenga, e te tangata hara rānei te whakakore i te tukanga ahakoa āhea.

Ka whakamāramatia e te hoahoa i raro nei te mahi a te tukanga huatika houhourongo:

 

Mō ētahi atu mōhiohio mō te huatika houhourongo torohia, waeahia rānei:

Te pae tukutuku a Te Tāhū o te Ture(external link) 

0800 COURTS (0800 268 787)

Te noho mōhiohio

Mēnā ko koe hei pārurenga o tētahi taihara nui He taihara ko tōna āhua he taitōkai, he haupatu taitōkai atu anō rānei, he taihara i hua ake ki te whara taumaha, ki te mate rānei, i ara ake rānei kia pāngia tonutia te pārurenga e ngā mataku mō tōna haumaru, mō te haumaru rānei o tētahi, neke atu rānei Tirohia te kuputaka katoa , ka taea e koe te kōwhiri kia whai mōhio tonu mō ngā āhuatanga ka pā ki te tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa ā muri i te whakawhiu Koinei tā te Kaiwhakawā whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa ka ahatia ki te tangata hara ā muri i tana kī, i te kite rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa mā te tono kia noho i te Rēhita Whakamōhiotanga Pārurenga. E haepapa ana ngā Pirihimana mō te whakatūturu i ngā tono kia noho ki te Rēhita.

Ka tukuna ki a koe e te Rēhita Whakamōhiotanga Pārurenga te mōhiohio mō ngā āhuatanga e pā ana ki te tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa ā muri i te whakawhiu Koinei tā te Kaiwhakawā whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa ka ahatia ki te tangata hara ā muri i tana kī, i te kite rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa i a ia, pērā i ngā mōhiohio mō ngā whakawātanga Poari Tukuhere me ngā rā tukuhere Ina wetekina tētahi tangata hara i te whare herehere hei whakaoti i tana whiunga Ngā otinga o te taihara mō te tangata hara mēnā kua kīia, kua kitea rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa i roto i te hapori. Me mātua whai ia i ētahi here. Tirohia te kuputaka katoa .

He aha ngā mōhiohio e āhei ana koe te whiwhi?

E hāngai ana ngā ture mō wai ka whiwhi mōhiohio, ā, he aha te mōhiohio e wātea mai ana i te Rēhita Whakamōhiotanga Pārurenga.

Mēnā kua rēhita koe ki te Rēhita Whakamōhiotanga Pārurenga, ka taea e koe te whiwhi mōhiohio mō ā ngā tāngata hara:

  • whakawātanga Poari Tukuhere Ka whakatau tētahi Poari Tukuhere mēnā rānei kua rite tētahi tangata hara kia wetekina i te whare herehere Tirohia te kuputaka katoa
  • rā wewete
  • wewete taupua i te whare herehere
  • mauhere ki te kāinga Ko te mauhere ki te kāinga ko te whai a te tangata hara i tana whiunga whare herehere, i tētahi wāhanga o taua whiunga rānei, i tētahi nōhanga i whakaaetia. Ka mau ngā tāngata hara i te mauhere ki te kāinga i te pūrere tāhiko kia aroturukihia ō rātou neke Tirohia te kuputaka katoa
  • mauhere ki te hōhipera
  • tukunga atu ki tāwāhi pea o te tangata hara.

Me mātua whakaoti koe i te puka tono pārurenga (external link)me te hoatu ki ngā pirihimana. Ka taea e Manaaki Tāngata, e tō kaitohutohu pārurenga kōti He kaimahi nō Te Tāhū o te Ture e āhei ana ki te whakamārama i te tukanga kōti me te whakamōhio tonu i ngā pārurenga mō te kauneke o tā rātou kēhi. Tirohia te kuputaka katoa rānei te āwhina i a koe ki te whakaoti i te puka.

Me whakahou tonu koe i ō taipitopito whakapā i te Rēhita. Mēnā kua panoni ō taipitopito whakapā, īmēra ki victiminformation@corrections.govt.nz me ō taipitopito whakapā hou.

Ka taea e te matua, e te kaitiaki ā-ture rānei o tētahi tamaiti, o tētahi taiohi He tangata i waenga i te 14 ki te 17 tau te pakeke. Tirohia te kuputaka katoa iti iho i te 17 ōna tau rānei kua noho hei pārurenga o tētahi hara te tono kia noho i te Rēhita. Ka taea e tētahi pārurenga tamaiti, taiohi rānei te tono kia noho i te Rēhita ina 17 ōna tau.

Ka taea e koe te kopou i tētahi māngai kia whiwhi mōhiohio mōu. Ki te kopou koe i tētahi māngai, ko ia anake ka whiwhi i ngā mōhiohio. Whakamōhiotia atu ki tō kaitohutohu pārurenga kōti He kaimahi nō Te Tāhū o te Ture e āhei ana ki te whakamārama i te tukanga kōti me te whakamōhio tonu i ngā pārurenga mō te kauneke o tā rātou kēhi. Tirohia te kuputaka katoa , ki Ara Poutama Aotearoa rānei ki te hiahia koe kia whiwhi i te mōhiohio kaua ko tō māngai.

Mō ētahi atu mōhiohio mō te rēhita whakamōhiotanga Pārurenga, ka taea e koe te toro atu ki

Rēhita Whakamōhiotanga Pārurenga - te pae tukutuku a Ara Poutama Aotearoa(external link)

Tō Whakaora

Ahakoa kua mutu te tukanga kōti ehara i te mea kua ngaro atu te pānga o te taihara. He rerekē te kite wheako i te taihara a tēnā, a tēnā, ā, he mea noa kia mauroa te pānga o te taihara ki a koe.

Ka taea tonutia e koe te whiwhi tautoko, āwhina hoki ā muri i te mutunga o te tukanga kōti.

Ka taea e ngā pokapū tautoko ngaio:

  • te tuku tohuora me te kōrerorero ki a koe mō tō wheako, mō ō kawatau o te tukanga kōti, tērā rānei
  • te tuku āwhina ā-tinana mēnā e rongo ana koe ānō nei me whai āwhina koe kia whakahoki i tō ao ki te ara tika.

Whakapā atu ki te Victims Information Line ki 0800 650 654, ki tō kaitohutohu pārurenga kōti He kaimahi nō Te Tāhū o te Ture e āhei ana ki te whakamārama i te tukanga kōti me te whakamōhio tonu i ngā pārurenga mō te kauneke o tā rātou kēhi. Tirohia te kuputaka katoa , tirohia rānei tā mātou rārangi o ngā ratonga tautoko i tō rohe.

Ngā ara kia whiwhi tautoko

I tēnei wāhanga ka ako tonu atu koe mō ngā tika pārurenga, mō ngā ratonga tautoko, mō te tautoko ā-pūtea hoki e wātea ana ki ngā pārurenga o te taihara.

Ngā Tika o Ngā Pārurenga

He tika ō ngā pārurenga o te taihara i Aotearoa. E whakatakotoria ana ēnei tika i te Tikanga Pārurenga Ka whakatakotoria e te Tikanga Pārurenga te āhua me aro koe mēnā ko koe te pārurenga o te taihara. Tirohia te kuputaka katoa . Ka whai ngā whakahaere katoa ka tuku ratonga ki ngā pārurenga o te taihara ki te whakatutuki i ngā paerewa e whakatakotoria ana ki te Tikanga Pārurenga.

Mēnā ki ō whakaaro kāore koe i arohia tōkekehia kei a koe te tika ki te tuku amuamu.

  • Ka arohia tōkekehia, ka whakautehia hoki koe e ngā tāngata, e ngā whakahaere, e ngā pokapū kāwanatanga katoa ka āwhina i a koe, i tō whānau, i ō hoa anō hoki.
  • Me aro koe i runga i te atawhaitanga, i te aroha, i te whakaute ka tika.
  • Ka whiwhi koe i ngā ratonga kounga e tika ā-ahurea ana

Ka puritia munatia ō mōhiohio whaiaro.

Ō tika

  • Kei a koe te tika kia whakamōhiotia atu koe mō ngā ratonga ka taea te āwhina i a koe, kia whakamōhiotia tonutia hoki mō te kauneke a te kēhi mā te kōti, ā, kia mōhio ki ngā āhuatanga ka pā ina haere koe ki te kōti.

  • Kei a koe te tika ki te kōrero i te reo Māori, ki te whakamahi i te Reo Rotarota o Aotearoa i te kōti hei kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa .

  • Kei a koe te tika ki te tuku i tētahi tauākī pānga pārurenga He mauhanga o tā te taihara pā atu ki te pārurenga. I te nuinga o te wā ka tuhia, engari ka taea hoki ngā whakaahua, ngā tānga, ngā rotarota rānei te whai wāhi atu. Me mātua whai whakaaro e te kaiwhakawā i tāna whakawhiu i tētahi tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa . Ka taea e t Tirohia te kuputaka katoa , ka whakamōhiotia ai te kōti mō tā te taihara pā atu ki a koe.

  • Kei a koe te tika ki te whakamōhio atu ki te kaiwhakawā ō whakaaro mō te whai whakaarotanga ki te pēhanga ingoa o te tangata hara.

  • Mēnā kua riro atu ētahi o ō rawa hei whakaaturanga Ngā tini āhuatanga e tukuna ana ki te kōti hei hāpono i tētahi meka e whakapaetia ana, arā, ngā ataata, ngā tauākī kaiwhakaatu. Tirohia te kuputaka katoa , kei a koe te tika kia whakahokia atu ki a koe hei te wā tino tata ka taea.

  • I ētahi kēhi, kei a koe te tika kia whakamōhiotia atu āhea ka wetekina te tangata hara, me te whakapuaki i ō whakaaro mō ngā kaupapa pērā i te peira Ina wetekina e ngā pirihimana tētahi kua whakapaetia ki tētahi taihara i runga i te here ka tae atu ia ki ngā whakawātanga kōti ā muri ake. Tirohia te kuputaka katoa , i ngā ōta whakahaere kua whakaroangia, i te tukuhere Ina wetekina tētahi tangata hara i te whare herehere hei whakaoti i tana whiunga Ngā otinga o te taihara mō te tangata hara mēnā kua kīia, kua kitea rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa i roto i te hapori. Me mātua whai ia i ētahi here. Tirohia te kuputaka katoa rānei. Me mātua rēhita koe kia whiwhi i ēnei mōhiohio. Ka taea hoki e koe te whakaingoa i tētahi tangata kia whiwhi atu mōu.

  • Mēnā ko koe te pārurenga o tētahi hara nā tētahi tamaiti, nā tētahi taiohi He tangata i waenga i te 14 ki te 17 tau te pakeke. Tirohia te kuputaka katoa rānei, kei a koe te tika ki te tae atu ki tētahi huinga rōpū whānau me te whakapuaki i ō whakaaro mō ngā āhuatanga e hiahia ana koe kia pā atu.

Ētahi mōhiohio anō mō te Tikanga Pārurenga:

He utukore hei tono ēnei putanga me ērā atu rauemi tautoko, pērā i ngā pānui, i ngā kāri wārete hoki. Ka taea te tono i ēnei putanga mā tā mātou puka whakapā.

E wātea ana te mōhiohio mō te Tikanga Pārurenga Ka whakatakotoria e te Tikanga Pārurenga te āhua me aro koe mēnā ko koe te pārurenga o te taihara. Tirohia te kuputaka katoa ki ētahi reo: Te Tikanga Pārurenga kua whakamāoritia

Mēnā ki ō whakaaro kāore ō tika i whakatutukihia, mēnā rānei kāore i riro i a koe te kounga o te ratonga me riro ka tika, ka taea e koe te tuku amuamu. Me wawe, me tōkeke hoki te urupare atu a tētahi pokapū ka whiwhi amuamu.

Ka taea e koe te tuku amuamu mā:

  • te whakapā atu ki te pokapū – he rite tonu te whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa i ngā take mā te kōrero tōtika ki te tangata, mā te ahu atu mā roto i te tukanga amuamu a te pokapū rānei
  • te waea atu ki te Victims Information Line ki 0800 650 654 – ka tukuna ki a koe e ngā kaimahi a te Information Line te mōhiohio mō ō tika, me te whakamōhio atu ki a koe me pēhea te tuku amuamu, ā, me tuku atu ki a wai 
  • te whakaoti i tā mātou puka ā-ipurangi, te tuhi mai rānei ki a mātou ki victimscentre@justice.govt.nz.

Ki te kore koe e pai ā muri i te tirohanga atu a te pokapū ki te amuamu, mēnā rānei he roa rawa tā rātou whakahoki atu ki a koe, ka taea e koe te amuamu ki:

Te Tari o te Kaitiaki Mana Tangata

Te Mana Whanonga Pirihimana Motuhake

Te Mana Mātāpono Matatapu

Ka taea e koe te whai tautoko

Ahakoa kua mutu te tukanga kōti ehara i te mea kua ngaro atu te pānga o te taihara. He rerekē te kite wheako i te taihara a tēnā, a tēnā, ā, he mauroa pea ngā pānga o te taihara. Arā he kōwhiringa e wātea ana mōu kia rapu i te tautoko e hiahiatia ana.

I tēnei wāhanga ka taea e koe te rapu i ngā taipitopito whakapā mō ngā whakahaere ka taea te tuku ki a koe, ki tō whānau, ki ō hoa rānei te tautoko me te mōhiohio puta noa i Aotearoa.

Women's Refuge

  • Ka whakaratoa e Women's Refuge(external link) te tautoko, te hapahapai, te nōhanga hoki he utukore e 24 hāora mō ngā wāhine me ā rātou tamariki e pāngia ana e te whakarekereke ā-whānau.
  • 0800 733 843

Shine

  • Ka whakaratoa e te waea āwhina tūkino ā-whare a Shine(external link) te tautoko me te kuputohu utukore mō ngā tāngata katoa e āwangawanga ana ki tōna ake horopaki, e āwangawanga ana rānei mō tētahi ka pāngia pea e te tūkino ā-whare.
  • 0508 744 633

Shakti

  • Ka whakaratoa e Shakti(external link) ngā ratonga tautoko utukore mō ngā wāhine, mō ngā tamariki, mō ngā whānau hoki kua ahu mai i Āhia, i Āwherika, i te Waenga Rāwhiti i roto i te horopaki o te whakarekereke ā-whare, e mōhio ana rānei ki tētahi e pērā ana.
  • 0800 742 584

Tu Wāhine Trust

  • Ka whakaratoa e Tu Wāhine Trust(external link) te tohuora, te haumanu me te tautoko he mea kaupapa Māori mō ngā mōrehu o te tūkino ā-taikaha ā-taitōkai, o te taikaha hoki i roto i ngā whānau o te takiwā o Te Hauāuru o Tāmaki Makaurau.
  • (09) 838 8700

Shama

  • Ka whakaratoa e Shama(external link) te tautoko mātanga, e tika ā-ahurea ana hoki mō te hunga e pāngia ana e te taikaha tae atu hoki ki ngā hōtaka me te hapahapai ki ngā wāhine nō ngā mātāwaka me ā rātou tamariki, ō rātou whānau hoki.
  • (07) 843 3810

Are You Ok 

  • Ka taea e ngā kaimahi waea āwhina Are You Ok(external link) te hoatu mōhiohio ki a koe mō ngā wāhi hei haere māu mēnā e pāngia ana koe e te whakarekereke ā-whānau, mēnā e kitea ana tērā rānei, mēnā rānei e hiahia ana koe ki te huri i tō ake whanonga.
  • 0800 456 450

A network (he kupenga) of community based organisations

Age Concern

  • Ka whakaratoa e He Manaakitanga Kaumātua Aotearoa ngā Ratonga Tūkino Kaumātua me te Ārai Whakangongo he utukore, he muna hoki ki ngā kaumātua me ō rātou kaitiaki puta noa i Aotearoa, tae atu hoki ki te hapahapai me te tautoko.
  • Te Tūkino me te Whakangongo Kaumātua(external link) 

The Ministry of Health

Lifeline

  • Ka whakaratoa e Manaaki Tāngata(external link) tētahi ratonga tautoko he utukore, puta noa i te motu mō ngā tāngata e pāngia ana e te taihara, e te whētuki, e te whakamomori hoki i Aotearoa. Ka āwhina rātou i ngā kiritaki ki te kimi i te haumaru, i te whakaora, i te tika hoki ā muri i te taihara me ērā atu pānga whakawhētuki.
  • 0800 VICTIM (0800 842 846)

OutLine

  • Kei OutLine (external link) tētahi waea tautoko āniwaniwa atu i te 6 i te pō ki te 9 i te pō ia ahiahi pō. He utukore, he muna, mā ngā pakeke katoa. Ka whakarato hoki rātou i te tohuora āniwaniwa mātanga me tētahi ratonga tautoko aropā irawhiti i Tāmaki Makaurau.
  • 0800 688 5463

Gender Minorities Aotearoa

Youthline

  • Ka mahi a Youthline(external link) ki ngā taiohi He tangata i waenga i te 14 ki te 17 tau te pakeke. Tirohia te kuputaka katoa , ki ō rātou whānau, ki te hunga e tautoko ana i a rātou hei whakarite kia mōhio ngā taiohi me haere ki hea hei whiwhi āwhina, ā, ka taea te tomo atu ki te tautoko ina hiahiatia.
  • 0800 376 633 or free text to 234

RainbowYOUTH

  • Kei a RainbowYOUTH(external link) ngā kaimahi tautoko āniwaniwa e mahi ana ki ngā taiohi, ki ō rātou whānau, ki ō rātou hapori whānui ake hei whakarato i te tautoko haumaru, he whakaute hoki.

Healthline

  • Ko ngā kaimahi a Healthline(external link) ko ngā nēhi i rēhitatia whai wheako ka taea te whakarato i te mōhiohio hauora me te kuputohu mō te tiakanga. Ka taea hoki e rātou te whakarato mōhiohio mō ngā ratonga hauora i Aotearoa.
  • 0800 611 116

Samaritans

The Depression Helpline

Neighbourhood Support 

The Mental Health Foundation

  • Kei Mauri Tū, Mauri Ora(external link) tētahi rārangi o ngā ratonga e whakarato ana i te tautoko mō ētahi momo hiahia. I roto i ēnei ko ngā waea āwhina, ko ngā rōpū tautoko pātata i tō rohe.

Te Whakahaumarutanga

Ki te rongo koe i te kore haumaru, he kōwhiringa e wātea ana ki a koe mā te Kōti hei āwhina ki te whakahaumaru i a koe i te tūkino, kia noho haumaru tonu.

Mēnā kei roto koe, i roto koe rānei, i tētahi hononga whaiaro tata ki tētahi tangata e taikaha ana ki a koe, ka taea e koe te tono utukore i tētahi Ōta Whakahaumaru. Hei ako atu anō mō ngā Ōta Whakahaumaru, hei tono i tētahi rānei, torohia:

He whakaaro pai te whai i tētahi rōia e mōhio ana ki te ture ā-whānau hei āwhina i a koe ki te tono i tētahi ōta whakahaumarutanga. Mēnā he iti tō moni whiwhi, ka taea pea e koe te whiwhi i te Āwhina ā-Ture utukore. Mō ētahi atu mōhiohio mō te Āwhina ā-Ture torohia te Te pae tukutuku a Te Tāhū o te Ture(external link)

E ōrite ana te Ōta Here i te Ōta Whakahaumaru engari ka whakahāngaihia ki ngā tāngata kāore koe i roto i tētahi hononga tata ki a rātou, he tangata pērā i tētahi kiritata.

Mō ētahi atu mōhiohio mō te whai i tētahi Ōta Here tae atu hoki ki ngā me te kupu tohutohu mō te whai i tētahi rōia hei āwhina i a koe ki ēnei puka, torohia te pae tukutuku a Te Tāhū o te Ture.(external link)

Ka aukati te ōta kore-pānga i tā te tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa  whakapā atu ki a koe ahakoa pēhea. Ka aukati pea ngā ōta i tā te tangata hara noho, mahi rānei i ētahi wāhi, i tāna toro atu rānei ki aua wāhi. Kia ako atu anō mō ngā ōta kore-pānga, torohia

Ka whakaratoa e te Strengthening Safety Service te āwhina utukore, muna, wawe tonu hoki ki ngā pārurenga o te whakarekereke ā-whānau. E wātea ana te ratonga ki ngā tāngata 17 neke atu rānei ngā tau, ā, kei a rātou tētahi take whakarekereke ā-whānau ki mua i te kōti.

Ki te hiahia koe ki te āwhina kia noho haumaru, ka tukua koe e te kōti ki tētahi kaiwhakarato ratonga haumaru (he kaiwhakarato pea tēnei kua honoa kētia koe ki a ia).

Ka ngana te kaiwhakarato ratonga ki te whakapā atu ki a koe i roto tonu i te kotahi rā mahi mā te waea hei āwhina i a koe ki te anganui ki ngā take haumaru tangetange, me te whakarite me pēhea te whakahaumaru i a koutou ko āu tamariki i te tūkino anō.

E mōhio ana te Strengthening Safety Service ko ngā tāngata e tatari ana kia tukuna tētahi Ōta Whakahaumaru, me ngā pārurenga o te whakarekereke ā-whānau i ngā kōti taihara, ka tino mōrearea pea ina tīmata ake te kēhi. 

Ētahi atu mōhiohio mō ngā ratonga haumaru whakarekereke ā-whānau:

Arā ngā tini ara kia aroturuki ngā tāngata i tō whakamahinga rorohiko me te rapu i ngā mōhiohio mōu. Engari he mahi māmā ka taea e koe hei whakapiki i tō haumaru, i tō tūmataiti hoki i a koe e whakamahi ana i te ipurangi.

Te haumaru ā-ipurangi me ngā tīwhiri whakahaumarutanga

  • Rapu ā-Google koe i a koe anō - Kite atu mēnā rānei ka kitea ō mōhiohio whakapā tūmataiti ki te ipurangi. Haere ki Google, whakaurua tō ingoa me te pato i tāuru. Me pērā tonu hoki ki ngā ata Google.
  • Whakahaumarutia tō rorohiko - Tāutahia me te whakahou auau i ngā pūmanawa pūpare tūtei me te ārai-wheori. Whakahohea tō pātūahi me te whakahaumaru i tō whatunga ahokore (Wi-Fi).
  • Whakamahia tētahi rorohiko haumaru ake - Ngana ki te whakamahi i tētahi rorohiko haumaru ake (tētahi i te whare pukapuka tūmatanui, pokapū hapori rānei) i a koe e kimi āwhina ana, e kimi ana i tētahi wāhi noho hou, te aha atu.
  • Whai whakaarohia te whakatuwhera i tētahi wāhitau īmēra tūmataiti i tētahi rorohiko haumaru.
  • Panonitia ngā kupuhuna me ngā nama tautohu whaiaro (pin) - Panonitia ngā kupuhuna mō ngā pūkete e parea ana, me whai i ngā kupuhuna rerekē mō tēnā, mō tēnā pūkete, ka whakapakari i te whakahaumarutanga kupuhuna mā te whakakotahi i ngā nama, i ngā pū, i ngā pūtohu motuhake hoki, ā, me takiputa ā muri i te whakamahinga i ngā wā katoa.
  • Ngā waea pūkoro me ngā taupānga - Ka haurapa pea ētahi waea pūkoro me ētahi taupānga i tō tauwāhi i te wā tūturu. Whakawetongia ngā āhuahira pūtake-wāhi, kei roto nei ko te tūtohu, ko te GPS me te hono iarere.
  • Facebook - Whakahoungia ō tautuhinga tūmataiti, herea ngā mea ka tiria e koe, kaua e whakairi i ngā whakahou/whakaahua kei roto ko te mōhiohio pūtake-tauwāhi.
  • Whakamōhiotia āu tamariki - Tohua āu tamariki kia kaua e whakairi i ngā mōhiohio tautohu ki te ipurangi, whakawetongia ngā ratonga pūtake-tauwāhi ki ā rātou waea pūkoro, whakaritea ngā kōtaha pāpāho pāpori a ngā taiohi He tangata i waenga i te 14 ki te 17 tau te pakeke. Tirohia te kuputaka katoa he iti iho ngā tau kia tūmataiti. I te mutunga iho, whakapono ki ō rongo ā-puku. Mena e whakapae ana koe he nui rawa ngā āhuatanga e mōhiotia ana e te tangata tūkino, tērā pea e aroturukihia ana tō waea, tō rorohiko, tō īmēra, ērā atu mahi āu rānei.
  • Ūkuia tō hītori pūtirotiro - Ia wā ka toro atu koe ki tētahi whārangi ipurangi ka whakaputuhia e tō pūtirotiro ipurangi ngā konae e hāngai ana ki tō mahinga tirotiro. Mēnā ka whai āheinga tētahi ki tō pūtirotiro ā muri i tētahi mahinga ipurangi, he māmā māna te kite i ngā mea kua tirohia e koe i te ipurangi.
  • Kua whakaputaina e Netsafe tētahi aratohu mō te noho haumaru i te ipurangi ka tirohia i tā rātou pae tukutuku: Netsafe - Staying safe online(external link)

Ahakoa ka taea e koe te ūkui i tō hītori pūtirotiro mā ngā tautuhinga o tō rorohiko, tē taea te muku, te whakakore rānei i ngā 'tapuwae' katoa o tō rorohiko, o āu mahi ā-ipurangi rānei.

He mea nui hoki te maumahara mēnā e aroturuki ana tētahi i āu mahi ipurangi he mōrearea pea te whakakore i tō hītori pūtirotiro ki te kore koe e pēnā i te nuinga o te wā. Ki te pēnei, he haumaru ake pea te muku i ngā whārangi anake kāore koe i te hiahia kia tirohia e tētahi atu.

Te tautoko ā-pūtea

He mauroa pea te pānga ā-tinana, ā-hinengaro hoki o tētahi taihara, ā, he nui pea te utu o te whiwhi tautoko. He kōwhiringa e wātea ana ki ngā pārurenga hei āwhina ki te utu i ētahi o aua utu.

Mēnā ko koe te pārurenga o tētahi taihara nui He taihara ko tōna āhua he taitōkai, he haupatu taitōkai atu anō rānei, he taihara i hua ake ki te whara taumaha, ki te mate rānei, i ara ake rānei kia pāngia tonutia te pārurenga e ngā mataku mō tōna haumaru, mō te haumaru rānei o tētahi, neke atu rānei Tirohia te kuputaka katoa , ka taea pea e Manaaki Tāngata te whakarato i te tautoko ā-pūtea hei utu i ētahi o ngā utu e pā ana ki te taihara, ki te tukanga tika, ki tō whakaora hoki. 

Ka kitea ētahi atu mōhiohio mō te tautoko ā-pūtea mā Manaaki Tāngata i konei: Manaaki Tāngata(external link)

Mēnā ka pāngia koe e tētahi whara hei hua o tētahi taihara, ka taea pea e ACC te āwhina ki te utu i ētahi o ō utu.

Ka utu hoki a ACC i:

  • ngā whara i pūtakea mai i te whakamaimoa hauora
  • ngā whara ka āta whanake mai, i runga i te mahi
  • ngā whara ā-hinengaro ka hua mai i te haupatu taitōkai He kupu whānui te Haupatu Taitōkai e whakamahia ana hei kōrero mō ngā momo katoa o ngā hara taitōkai, kei roto nei ko te pāwhera. Tirohia te kuputaka katoa , i te tūkino taitōkai rānei.

Ka taea e koe te waea atu ki te waea mōhiohio kerēme a ACC kia ako atu anō: 0800 101 996

Ko wai e āhei ana ki te tono?

He kaupapa ‘kore hē’ a ACC. Mā konei e āhei ana koe ki te tono i te āwhina ahakoa i pūtakea mai tō whara i:

  • tētahi mahi nāu (ko te hanga e kāore koe i takune ki te whara i a koe anō), tērā rānei
  • te mahi a tētahi atu.

E āhei ana te katoa i Aotearoa te tono, ahakoa:

  • tō pakeke, ahakoa rānei e mahi ana koe, kua tāoki koe, he ākonga koe, te aha atu
  • ahakoa he kainoho nō Aotearoa koe, ahakoa e toro noa mai ana (mēnā he tangata nō Aotearoa koe i te haerenga poto ki tāwāhi ka arohia hoki pea koe).

E āhei ana a ACC ki te utu i te aha?

Ka āwhina a ACC ki te utu i te whakamaimoatanga, ā, ka taea hoki pea te utu me te whakarite i ērā atu momo āwhina hei āwhina kia whakaora ake koe.

Ka taea pea e ACC te āwhina ki:

  • ngā utu whakamaimoatanga
  • te whakatutuki i ngā mea i te kāinga
  • tō horopaki mahi
  • te haere atu, te hoki mai i ngā wāhi me tae atu koe
  • te whara taumaha
  • te tautoko ā-pūtea ā muri i te matenga o tētahi hei hua o te whara.

Mō ētahi atu mōhiohio mō ACC torohia, waeahia rānei:

He mōhiohio ā-ipurangi mō ACC(external link)
0800 101 996

Mēnā kua herea koe kia tū hei kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa i te kōti, ka taea pea e koe te kerēme i ngā whakapaunga hei utu i ētahi o ngā utu o te tae atu ki te kōti hei tuku whakaaturanga. Kōrero atu ki te pirihimana whakahaere Tō tangata whakapā matua ki ngā pirihimana mō tō kēhi. Tirohia te kuputaka katoa mō te ara kia kerēme i ēnei whakapaunga.

Mēnā kua pakaru, kua tāhaengia rānei ētahi o ō taonga whaiaro nā tētahi taihara, ka utu pea tō inihua ā-kāinga i tētahi wāhanga o te moningaro.

Whakapā atu ki tō kamupene inihua me ngā pirihimana hei te wā tino tata ka taea (ko te painga atu ko taua rā tonu) ā muri i te taihara. Whakamōhiotia atu ki a rātou he aha i pā atu. Ka hiahia pea te kamupene inihua ki ngā taipitopito o te wāhi, o te wā hoki i pūrongo ake koe i te taihara ki ngā pirihimana.

Mēnā he roa rawa tō pūrongo ake i te taihara ki ngā pirihimana, ka whakanau pea te kamupene inihua ki te utu i a koe.

Mēnā ka whara tētahi tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa i a ia i te whare herehere, ka whakawhiwhia pea te paremata ki a ia e te kāwanatanga. Ka puritia tēnei pūtea ki te kaute Victims' Claims Trust.

Mēnā ka riro tētahi utu i te tangata nāna te hara ki a koe, ka taea pea e koe te tuku i tētahi kerēme paremata mō te mamae, mō te taumahatanga i pūtakea mai ki a koe i te tangata hara.

Whakapā atu ki te Victims’ Special Claims Tribunal ki (04) 462 6660 īmēra rānei ki tribunals@justice.govt.nz mō ētahi atu mōhiohio.

Whai mōhio mēnā rānei kua riro he paremata i te tangata hara

Ka whakamōhio atu te Hēkeretari o te Victims' Special Claims Tribunal ki ngā pārurenga o te tangata hara kua riro he paremata i te tangata hara (e kīia ana tēnei ko te Notice of Payment) me te tuku i ētahi mōhiohio, i ētahi puka hoki kia rātou hei tuku kerēme.

Ka whakaputa hoki te Hēkeretari i tētahi pānui ki Te Kāhiti o Aotearoa, ki te pae tukutuku a Te Tāhū o te Ture hoki, ā, ki ngā niupepa o ia rā ki Tāmaki Makaurau, ki Kirikiriroa, ki Te Whanganui-a-Tara, ki Ōtautahi, ki Ōtepoti hoki. I roto i te pānui ko te ingoa o te tangata hara, ko te nui e wātea ana i te kaute tarahiti, me te rā whakamutunga mō tā ngā pārurenga tuku i ā rātou kerēme.

Kāore ngā kerēme i te herea ki te nui i te kaute tarahiti.

Kerēmetia te paremata i te tangata hara

Ki te hiahia koe ki te tuku i tētahi kerēme mō te paremata me whakaoti koe i tētahi puka kerēme me te tuku atu ki te Victims’ Special Claims Tribunal i mua i te rā whakamutunga kua tautuhia ki te Notice of Payment.

E wātea mai ana ngā puka me ngā aratohu mō te Victims' Special Claims Tribunal i te pae tukutuku a Te Tāhū o te Ture(external link).

I te nuinga o te wā e ono ngā marama kia tuku koe i tō kerēme, ā, he utukore te tuku i tētahi kerēme.

Me tuku koe i ngā mōhiohio ki te Taraipiunara mō te whara, mō te whakakino, mō te ngaronga, mō te tūkino rānei i pā atu ki a koe nā te hara te take, me te tāpiri i ngā tārua kua whakamanatia o ngā pūrongo hauora, o ngā wāriutanga, o ngā rīhiti, o ērā atu tuhinga rānei hei tautoko i tō kerēme.

Ka taea e koe te whiwhi āwhina ki tō kerēme mai i tētahi tangata tautoko, mai i tētahi rōia rānei. Ki te hiahia koe ki te tautoko ā-ture ka māraurau pea koe ki te āwhina ā-ture.

Ka kitea ētahi atu mōhiohio mō tō māraurau rānei ki te Āwhina ā-Ture mā te toro atu, mā te waea atu rānei ki:

Ka pēhea tā te Taraipiunara whakatau i tētahi kerēme?

I te nuinga o te wā ka whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa te Taraipiunara i ngā kerēme i runga i ngā tāpaetanga ā-tuhi, engari i ētahi wā ka whakatūria he whakawātanga kia rongo i te kaikerēme (te pārurenga), i te kaiurupare (te tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa ) hoki.

Ka hoatu te Taraipiunara i tētahi tārua o tō kerēme ki te tangata hara kia taea e ia te urupare atu, engari ka whakakorengia tō wāhi noho me ō taipitopito whakapā.

Ka whai whakaaro te Taraipiunara ki ngā utu kua riro i a koe nā te hara te take, pērā i ngā utu ACC, inihua rānei, i a rātou e whakatau ana kia hia te nui o te paremata ka whakawhiwhia ki a koe.

Ka taea e koe te kite i ētahi atu mōhiohio mō te paremata kerēme pārurenga i konei:

Te pae tukutuku a te Victims' Special Claims Tribunal(external link)

Whakakanohi ki ngā kaipāpāho

Ko ētahi taihara (inarā ko ngā kēhi whakamate tangata Ina whakamatea tētahi tangata e tētahi atu tangata. Tirohia te kuputaka katoa , ko ngā taihara e whai wāhi atu ana ngā tāngata rongonui) ka tō mai i te aronga a te ao pāpāho. Kei a koe te kōwhiringa mēnā rānei e hiahia ana koe ki te kōrero ki te hunga pāpāho.

  • kopoua tētahi e whakaponohia ana e koe kia kōrero mō te whānau
  • whakamahia tētahi pūrere whakautu waea, te tuakiri kaiwaea rānei hei tātari i ngā waea
  • whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa ngātahi ki te whānau, ki ngā hoa he aha ngā mōhiohio e hiahia ana koe ki te tuari, i roto nei ko te pāpāho pāpori hoki pērā i Facebook, i Instagram, i Twitter, nā te mea ka whakamahi te hunga pāpāho i tēnei mōhiohio
  • kōrerorerohia ki tō pirihimana whakahaere Tō tangata whakapā matua ki ngā pirihimana mō tō kēhi. Tirohia te kuputaka katoa ngā whakaahua e hiahia ana koe ki te hoatu ki te hunga pāpāho
  • kia maumahara ka whakamahia pea ā muri atu ngā whakaahua/ataata ka whakaae Te tuku whakaae kia pā tētahi āhuatanga. Ehara i te mea me whakapuaki te tangata i te kupu ‘kāo’, te whawhai ake rānei hei whakaatu kāore ia i whakaae. Tirohia te kuputaka katoa koe kia whakamahia e te hunga pāpāho
  • ina taea ana, tonoa ngā pirihimana ki te whakamōhio atu ki a koe mō ngā pānui pāpāho e mahia ana e rātou i mua i tā rātou tuku atu i ērā ki te hunga pāpāho
  • tonoa te kiripāho kia tōmua tana hoatu i ngā pātai, ā, pātai atu mēnā rānei e hopungia ana koe
  • ehara i te mea me whakautu koe i tētahi pātai kāore koe i te hiahia ki te whakautu, ka taea e koe te tono whakatikahanga mēnā e mākūare ana tētahi pūrongo, me te whakatakoto herenga hei tiaki i tō tūmataiti, i tō haumaru rānei
  • ki te kōwhiri koe kia kaua e kōrero atu ki te hunga pāpāho, ka taea e koe te kī noa atu ‘kāore he kōrero’
  • kia mōhio ki ngā mōhiohio hē kua hoatu e ngā hoa, e ētahi atu tāngata rānei
  • kia maumahara karekau tēnei mea te ‘kōrero ōpaki’ – ka whakamahia e te hunga pāpāho ngā mea katoa ka kōrerohia e koe ahakoa te wā.
  • Ka taea te tikiake i ēnei aratohu i te pae tukutuku a Manaaki Tāngata

Kāore ngā pirihimana i te tuku i te ingoa o tētahi tangata kua mate horekau te whakaaetanga o ōna whanaunga piritata. Heoi anō, ka rapu pea te hunga pāpāho i ētahi atu ara o te tautohu i te tangata, hei tauira, te kōrero atu ki ngā tāngata i te wāhi rā, te tiro rānei ki tētahi pānui mate.

E tuwhera ana te nuinga o ngā kōti me ngā kēhi kōti ki te hunga pāpāho, ki te marea hoki.

I ētahi wā ka uru atu te hunga pāpāho ki ngā tuhinga kōti mā ngā kōti me te pūrongo i ngā kōrero o roto. I roto i ngā tuhinga kōti ko ngā mea pērā i te pukameka / whakarāpopoto o ngā whakapae, i ngā ingoa o ngā tāngata, i ngā tuhinga o ngā kōrero i te kōti.

E whakahaumarutia ana ngā pārurenga o te taikaha ā-taitōkai me ngā tamariki kia kaua e tautohua e te hunga pāpāho. I ētahi atu kēhi, ka tono pea te kaiwhiu Ko te rōia ka tuku i te kēhi ki te tangata e whakapaetia ana ki tētahi taihara. Tirohia te kuputaka katoa i te kōti ki te aukati i te tautohunga o ērā atu kaiwhakaatu He tangata ka whakamōhio atu ki te kōti mō ngā āhuatanga kua kitea, kua rangona, kua kitea wheakotia rānei e ia. Tirohia te kuputaka katoa e whakaraerae ana. Heoi anō, ka taea tonutia e te hunga pāpāho te pūrongo mō te āhuatanga, mō ngā taipitopito hoki o te kēhi.

He rite tonu te ohorere o ngā tāngata i ngā pūrongo pāpāho ki te kore i whakaarohia, ki te kore rānei rātou i mōhio ki ngā kōrero i te pūrongo.

Mēnā he āwangawanga, he pātai āu rānei mō te hunga pāpāho, whakapā atu ki te pirihimana whakahaere Tō tangata whakapā matua ki ngā pirihimana mō tō kēhi. Tirohia te kuputaka katoa i tō kēhi, tērā rānei:

Ki te hiahia koe ki te tuku amuamu mō tētahi mea i pūrongohia i te pāpāho, me tuku amuamu koe i te tuatahi ki te ētita o taua putanga. Ki te kore te amuamu e whakatauhia e te ētita, ka taea e koe te tuku amuamu ki The New Zealand Press Council.(external link)

Te Āwhina ā-Ture

Mēnā ko koe te pārurenga o tētahi taihara ehara i te mea me whai rōia koe. Engari ki te kore koe e tino mōhio ana ki ō tika ā-ture, kei te hiahia rānei koe ki te āwhina ki ētahi atu āhuatanga – pērā i ngā take ture ā-whānau – nā te taihara te take, ka hiahia pea koe ki te kōrero atu ki tētahi rōia.

Kei raro nei tētahi rārangi o ngā wāhi ka whiwhi āwhina ā-ture koe.

Community Law

  • Kei a Community Law ngā wāhi e 24 puta noa i Aotearoa, ā, kei te whakarato rātou i te kuputohu ā-ture utukore mō te whānuitanga o ngā take ā-ture ki ngā tāngata nō Aotearoa he iti te moni whiwhi, he whakaraerae hoki.
  • Ngā Community Law Centres(external link)

Ngā Pou Whakawhirinaki o Aotearoa

YouthLaw

  • Koinei tētahi o ngā Community Law Centres e 24, kei te whakarato a YouthLaw(external link) i ngā ratonga ā-ture utukore mā ngā tamariki me ngā taiohi He tangata i waenga i te 14 ki te 17 tau te pakeke. Tirohia te kuputaka katoa katoa i raro i te 25 ō rātou tau.
  • 0800 884 529

Disability Law

Te Kāhui Ture o Aotearoa

The Family Lawyers

Te Whakaeke ki ngā Whare Karakia Ihirama

I roto i tēnei wāhanga ngā mōhiohio mō ngā pārurenga, mō ngā whānau, mō rātou e pāngia ana e ngā whakaeke ki ngā Whare Karakia Ihirama e rua i te 15 o Māehe i te tau 2019.

Mēnā e raru ana koe, tētahi e mōhiotia ana e koe rānei, e wātea ana te āwhina.

He mea nui tō oranga, ā, mā te haere ā-tinana ki te kōti, mā te mātakitaki i te whakawhiu Koinei tā te Kaiwhakawā whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa ka ahatia ki te tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa ā muri i tana kī, i te kite rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa rānei ka whakamahara pea i ngā maharatanga, i ngā kare-ā-roto he mea whakarauhī. 

Mēnā e raru ana koe, tētahi e mōhiotia ana e koe rānei, ka tukuna e te mōhiohio, e ngā rauemi i raro nei te āwhina, te tautoko, ngā ariā whaitake hoki hei whakaarotanga māu i mua i te whakawhiu, i roto anō hoki.

He mea āwhina pea tēnei mōhiohio ki a koe ahakoa ki ō whakaaro kāore koe i pāngia tōtikahia pērā i ētahi atu.

Ki te hiahia koe ki te tautoko kare-ā-roto, whakamōhiotia au ki tō Kaitohutohu Pārurenga Kōti He kaimahi nō Te Tāhū o te Ture e āhei ana ki te whakamārama i te tukanga kōti me te whakamōhio tonu i ngā pārurenga mō te kauneke o tā rātou kēhi. Tirohia te kuputaka katoa , ki tō tangata nō Manaaki Tāngata rānei. Ka taea e ia te āwhina ki te tūhono i a koe ki ngā tautoko e tika ana māu.

Te oranga mōu, mō tō whānau hoki

Anei ētahi rauemi āwhina hei whakamahi ina whakaaro ana koe ki tō ake oranga whaiaro:

Ka taea hoki e koe te whakarite i te tāpuitanga ki tō rata arowhānui. Ka taea e ia te whakarato i te tautoko, te tuku rānei i a koe ki ngā ratonga hapori pātata.

Kei a mātou hoki tētahi rārangi o ngā ratonga tautoko ā-motu: E Āhei ana Koe ki te Whiwhi Tautoko

Te oranga me te ao pāpāho

I raro i te ture o Aotearoa ko te hunga pāpāho ko ngā karu, ko ngā taringa o te marea, kia kitea e te hunga nō Aotearoa e tōkeke ana, e tapatahi ana hoki te whakahāngai atu i te ture. He wāhanga nui te tika tuwhera o te pūnaha tika o Aotearoa. E tuwhera ana ngā kēhi kōti katoa ki te hunga pāpāho (haunga tērā he tūraru ki te whakahaumarutanga, ki te wawaonga rānei o Aotearoa).

Kua tōia mai e ngā whakaeke me te kōti te aronga o te hunga pāpāho nō ngā tōpito katoa o te ao. Ka whakatata atu pea te hunga pāpāho ki a koe i a koe e haere mai ana ki te whakawhiu Koinei tā te Kaiwhakawā whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa ka ahatia ki te tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa ā muri i tana kī, i te kite rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa .

Kei tā mātou Whārangi mō te Aro ki te Hunga Pāpāho ngā tīwhiri me ngā mōhiohio mā ngā pārurenga.

Kei a mātou hoki he mōhiohio mō te tū pakari i te aronga o te pāpāho ā muri i te whakamate tangata(external link), ka āwhina pea i a koe ki te mōhio ka ahatia e te hunga pāpāho mō ngā whakaeke i Ōtautahi.

Mēnā he āwangawanga ōu mō te hunga pāpāho, tēnā kōrero atu ki tō Kaitohutohu Pārurenga Kōti He kaimahi nō Te Tāhū o te Ture e āhei ana ki te whakamārama i te tukanga kōti me te whakamōhio tonu i ngā pārurenga mō te kauneke o tā rātou kēhi. Tirohia te kuputaka katoa , ki tō kaimahi Manaaki Tāngata, ki tō Pirihimana Takawaenga ā-Whānau rānei.

He mea nui kia whakaarohia te ao pāpāho e hāngai ana ki tōu ake oranga hoki, me te oranga o tō whānau. Me whai whakaaro pea e koe te whakatā i te pāpāho pāpori mō tētahi wā, me whakaaro rānei i te noho tata a ngā tamariki, taiohi o te whānau i a koe e mātakitaki ana i ngā rongo kōrero.

I roto i tēnei wāhanga ngā mōhiohio me ngā pātai auau mō te whakawhiu Koinei tā te Kaiwhakawā whakatau Te whakatau ōkawa mēnā rānei he mau tangetange tētahi, he harakore rānei Tirohia te kuputaka katoa ka ahatia ki te tangata hara Te tangata i hāmenetia ki tētahi taihara (i mua i te mau tangetange, e He whakautu ōkawa ki tētahi whakapae e tukuna ana ki te kōti, hei tauira, he mau tangetange, he harakore rānei. Tirohia te kuputaka katoa ia ana te tangata e whakapaetia ana ki te hara ko te ‘kaiwawao’). Tirohia te kuputaka katoa ā muri i tana kī, i te kite rānei he mau tangetange ia. Tirohia te kuputaka katoa , mō ngā toronga whai mōhio ki te kōti, mō ngā tauākī pānga pārurenga He mauhanga o tā te taihara pā atu ki te pārurenga. I te nuinga o te wā ka tuhia, engari ka taea hoki ngā whakaahua, ngā tānga, ngā rotarota rānei te whai wāhi atu. Me mātua whai whakaaro e te kaiwhakawā i tāna whakawhiu i tētahi tangata hara. Ka taea e t Tirohia te kuputaka katoa , mō te tukanga kōti anō hoki. Ka kitea tētahi rārangi o ngā rauemi mō ō tika kua whakamāoritia ki tā mātou pae tukutuku: Ngā Whakaputanga kua Whakamāoritia

Ngā Rauemi